Τα τρία σημεία επαφής

Τα σημεία επαφής του ποδηλάτη με το ποδήλατό του είναι: α) τα πετάλια, β) το τιμόνι και γ) η σέλλα. Σε αυτά τα σημεία ασκούνται δυνάμεις όπως είναι φυσικό, συνεπώς πρέπει αυτές τις καταπονήσεις να μάθουμε να τις ελέγχουμε. Αν δεν τις ελέγξουμε, θα έχουμε ενόχληση και πόνο. Το πρόβλημα παρουσιάζεται με το χρόνο: για μισή ώρα δεν θα καταλάβεις κάποια ενόχληση, όμως αν κάνεις ποδήλατο όλη τη μέρα είναι κάτι διαφορετικό. Σκέψου το απλά: μπορείς να κάθεσαι σε μια πολυθρόνα, όσο αναπαυτική και να είναι, για πολλές ώρες; Όχι, γιατί θα πιαστείς. Μπορείς να κρατάς το τιμόνι σου με τον ίδιο τρόπο για όλη τη μέρα; Όχι γιατί η παλάμη σου θα μουδιάσει και θα πονέσει.

Πετάλια

Τα πράγματα είναι απλά, σπανίως κανείς θα έχει κάποιο πρόβλημα εδώ. Μερικοί συνιστούν σκληρά παπούτσια, γιατί έτσι υποτίθεται ότι το πόδι στηρίζεται καλύτερα. Διαφωνώ με αυτό, γιατί υπάρχει ένας σημαντικός λόγος που χρειάζεται λίγη προσοχή για να τον καταλάβουμε.
Όσο πιο μαλακό το παπούτσι τόσο περισσότερο το πόδι μας ασκείται και δυναμώνει και αποφεύγουμε το στρες στους μύες του ποδιού, επειδή η μυική ένταση μοιράζεται σε μεγαλύτερη περιοχή. Το μαλακό παπούτσι δεν εμποδίζει τον αστράγαλο να περιστρέφεται οπότε όλο το πόδι συμμετέχει περισσότερο στην κίνηση. Αυτό είναι σημαντικό για όλες τις περιπτώσεις των αρθρώσεων στο ανθρώπινο σώμα. Όσο περισσότεροι μύες συμμετέχουν σε μία κίνηση τόσο καλύτερα, γιατί έτσι μειώνεται η καταπόνηση για μεμονωμένες μυικές ομάδες. Ένα τυπικό παράδειγμα είναι το καρπιαίο σύνδρομο των δακτυλογράφων: μπορεί να το πάθει ακόμα και ένας γυμνασμένος που έχει δυνατή παλάμη, καθώς η μυική ένταση εντοπίζεται σε λίγους μύες που υπόκεινται σε έντονο και συνεχές στρες υπέρχρησης.

Τιμόνι

Βάλε στο τιμόνι σου τα γνωστά "κέρατα" ή κάποιες άλλες προεκτάσεις που θα σου επιτρέπουν να αλλάζεις στάση. Να αλλάζεις στάση όσο μπορείς πιο συχνά. Μόλις αισθανθείς κάποιο μούδιασμα αμέσως πρέπει να αλλάξεις τη θέση των χεριών στο τιμόνι. Το μούδιασμα στην παλάμη σημαίνει κακή κυκλοφορία και καταπόνηση των νεύρων, και αν αυτό γίνει πολύ έντονο μπορεί να γίνει και επικίνδυνο. Γνώρισα κάποτε έναν ποδηλάτη με μεγάλες εχγειρητικές τομές στους καρπούς και όταν τον ρώτησα μού είπε ότι σε ένα μεγάλο ταξίδι πειράχτηκαν τα νεύρα των χεριών του από το πολύ έντονο πιάσιμο.

Η τριβή στη σέλλα

Εδώ τα πράγματα είναι σοβαρά, γιατί η σέλλα σηκώνει το μεγαλύτερο βάρος του ποδηλάτη. Ακολουθούμε μερικούς κανόνες:

Ο πρώτος παράγοντας είναι η σέλλα. Να μην είναι η φτηνότερη! Κλασικά η σέλλα έχει δέρμα, χωρίς αυτό όμως να είναι απόλυτο. Υπάρχουν καινούργια υλικά ζελ, που επιτρέπουν η επιφάνεια να παίρνει σταδιακά το σχήμα της λεκάνης του αναβάτη. Να είναι τουλάχιστον μιας μέσης ποιότητας. Μερικές σέλλες έχουν ένα είδος ανάρτησης στο παλούκι, που βοηθάει στην απορρόφηση των κραδασμών, πράγμα που αποκτά κάποτε σημασία για τον αρχάριο κυρίως ποδηλάτη.

Ο δεύτερος παράγοντας -και ίσως ο σημαντικότερος- είναι τα μικρόβια. Η μικροβιακή χλωρίδα που συμβιώνει στην ευαίσθητη περιοχή μας είναι λίγο πολύ ιδιαίτερη για τον καθένα μας. Το ποδηλατικό σου σορτσάκι είναι σαν την οδοντόβουρτσά σου: δεν το δανείζεις ποτέ. Για τον ίδιο λόγο, αν δανείζεις το ποδήλατό σου καλό είναι να ζητήσεις από τον νέο αναβάτη να χρησιμοποιήσει μια δική του σέλλα. Έχουμε οπωσδήποτε δύο ποδηλατικά σορτσάκια, και τα χρησιμοποιούμε εναλλάξ όταν τα πλένουμε. Τα φοράμε κανονικά χωρίς εσώρουχο. Κάθε 3-4 μέρες (ιδίως το καλοκαίρι) πλένουμε καλά το σορτσάκι και το στεγνώνουμε το γρηγορότερο στον ήλιο και τον αέρα. (Πρακτικό είναι να το κρεμάς στο ποδήλατό σου.) Η καθαριότητα της περιοχής, όπως και του σόρτς, είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Κάθε μέρα πρέπει να πλενόμαστε.

Προσοχή όμως στα απορρυπαντικά και στα σαπούνια! Περιέχουν χημικά που αλλάζουν τη φυσιολογική χλωρίδα του σώματος, έτσι τα μικρόβια που φυσιολογικά πεθαίνουν σαπίζουν και δημιουργούν τέλειο υπόστρωμα για τα ανεπιθύμητα παθογόνα, δηλ. τα δευτερογενή σηπτικά μικρόβια που ζουν από τα άλλα. Σταδιακά θα αρχίζουν να εμφανίζονται πολύ ενοχλητικά σπυριά, που πονάνε και δεν μας αφήνουν να "βολευτούμε" στη σέλλα, και που αποτελούν εστίες παθογόνων που όταν σπάσουν διασπείρουν τα μικρόβια περισσότερο. Και το σορτσάκι και το σώμα μας πρέπει να το πλένουμε με καθαρό σαπούνι ελαιολάδου, που μπορούμε και μόνοι μας να φτιάξουμε έτσι κι αλλιώς αφού είναι εύκολη διαδικασία. Ευτυχώς στη χώρα μας είναι σχετικά εύκολο να το βρούμε, αλλά οι σαπουνοποιΐες χρησιμοποιούν πάλι χημικά πρόσθετα "βελτιωτικά" και γι΄ αυτό προτιμότερο να το φτιάχνουμε μόνοι μας (και για άλλες χρήσεις φυσικά!). Αν δεν βρεις, στην ανάγκη να προτιμήσεις κάποιο ήπιο ουδέτερο σαπούνι. Τα απορρυπαντικά πλέον έχουν τόσα πολλά χημικά, που κυριολεκτικά ένα απορρυπαντικό αξίζει περισσότερο για αυτά που δεν έχει παρά για αυτά που έχει. Γενικά για το σώμα καλό είναι όπως ξέρουμε να αποφεύγουμε το συχνό σαπούνι, γιατί απολιπώνει έντονα το δέρμα αλλάζοντας τη φυσική δομή του. Θα πρέπει και εσύ να παρατηρήσεις ότι γενικά στην ύπαιθρο και ειδικά στα ελληνικά βουνά τα νερά έχουν μικρή σκληρότητα, πράγμα που κάνει την ανάγκη χρήσης της χημικής απορρύπανσης μικρότερη. Είναι υπέροχο να πλένεσαι με ωραίο καθαρό νερό χωρίς σαπούνια ή απορρυπαντικά, και ταυτόχρονα χωρίς να ρυπαίνεις καθόλου το περιβάλλον.

Καθώς το δέρμα αποτελεί όργανο απέκκρισης ο ιδρώτας φυσιολογικά είναι τοξικός, αλλά σταδιακά όσο το σώμα καθαρίζει υπάρχει και μικρότερη ανάγκη για χρήση σαπουνιού. Πάντως το σορτσάκι χρειάζεται σαπούνι και πολύ καλό ξέβγαλμα και στέγνωμα στον ήλιο και στον αέρα. Ένας σημαντικός παράγοντας, όσο παράξενο κι αν ακούγεται, είναι η γενική σωματική υγεία μας. Ένα σώμα που είναι καθαρό από τοξίνες παράγει ιδρώτα λιγότερο τοξικό, οπότε δημιουργούνται και λιγότερα παθογόνα. Τις πρώτες μέρες όταν αρχίσουμε ένα μεγάλο ταξίδι ο ιδώτας είναι περισσότερο τοξικός και μυρίζει έντονα, όμως όσο περνάνε οι μέρες (ιδίως το καλοκαίρι που ιδρώνουμε πολύ) ο ιδρώτας γίνεται πιο καθαρός και δεν μυρίζει. Είπαμε: κάνουμε ποδήλατο για την υγεία μας!

Η υγρασία γενικά ευνοεί τα μικρόβια. Όποτε μπορείς λοιπόν, κατά τις παύσεις τις στάσεις κλπ., καλό είναι να βγάζεις το ποδηλατικό σορτσάκι και να το στεγνώνεις κατά προτίμηση στον ήλιο και γυρισμένο ανάποδα, φορώντας κάποιο ελαφρύ σορτς ώστε να στεγνώνει και το σορτς και η ευαίσθητη περιοχή.

Μια άλλη καλή συνήθεια είναι το συχνό σήκωμα από τη σέλλα. Κάθε 5-10 λεπτά το πολύ σήκω για λίγο όρθιος για μερικές ορθοπεταλιές. Αυτό βοηθάει την τοπική κυκλοφορία του αίματος (πράγμα που είναι μεγάλης σημασίας γενικά για το σώμα). Επίσης, ιδίως οι αρχάριοι πρέπει κάθε μισή ώρα το πολύ να κάνουν μια σύντομη στάση. Όταν ταξιδεύουμε αυτό έτσι κι αλλιώς είναι εύκολο και γίνεται συχνά: να πιούμε νερό, να αλλάξουμε ένα ρούχο, να φωτογραφίσουμε κάτι, να δούμε ένα τοπίο, να ρωτήσουμε κάτι κλπ. κλπ. κλπ. Με τις στάσεις αυτές αποκαθίσταται η κυκλοφορία και γενικά το σώμα "ξεπιάνεται" και ξεκουράζεται.

Και κάτι τελευταίο: από τη στιγμή που η μικροβιακή ισορροπία στην περιοχή αυτή του σώματος είναι το κλειδί, δοκίμασα τους "Ενεργούς Μικροοργανισμούς" και μπορώ να πω ανεπιφύλακτα ότι είδα εξαιρετικά αποτελέσματα! Συγκεκριμένα και πριν τις μεγάλες διαδρομές ψεκάζω το δέρμα και το σορτς με ΕΜα. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. εδώ.

Το "στυλ στο δρόμο"

Συχνά λέγεται "το στυλ του ποδηλάτη". Ο κάθε αναβάτης έχει ένα συγκεκριμένο στυλ με το οποίο κινείται πάνω στο ποδήλατό του. Να παρατηρείς με προσοχή κάθε ποδηλάτη όταν κινείται και θα διαπιστώσεις ότι ο καθένας έχει έναν προσωπικό τρόπο θέσης και κίνησης περισσότερο η λιγότερο αρμονικό. Δυστυχώς το πράγμα δεν σηκώνει λεπτομερή περιγραφή, αλλά μόνο ένα έμπειρο μάτι μπορεί να εκτιμήσει τον συνδυασμό της στάσης επάνω στο ποδήλατο και της κίνησης των ποδιών και του σώματος συνολικά. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο αρχάριος είναι να βγαίνει μαζί με πιο έμπειρους αναβάτες που θα είναι σε θέση να κρίνουν οπτικά το σύνολο "αναβάτης-ποδήλατο" και να του κάνουν υποδείξεις. Γενικά θα μπορούσαμε να κάνουμε μερικές παρατηρήσεις:
• Τα χέρια πρέπει να είναι λυγισμένα και όχι τεντωμένα, δηλ. το μπράτσο και ο βραχίονας να μην είναι σε ευθεία. Το χέρι πρέπει να λειτουργεί ως ανάρτηση, με αποτέλεσμα απορρόφηση των κραδασμών και μικρότερο χτύπημα της παλάμης στο τιμόνι. Στην πραγματικότητα και οι τρεις αρθρώσεις (ώμου, αγκώνας, καρπός) διαρκώς πρέπει να κινούνται, να μην κρατάς δηλ. το τιμόνι σαν να είναι ένα "κούτσουρο". Στους αρχάριους κυρίως θα βοηθήσει μια μπροστινή ανάρτηση, αλλά για αυτόν που ξέρει να οδηγάει και δεν οδηγάει γρήγορα, δεν είναι απαραίτητη (για γρήγορη οδήγηση σε κατηφόρα η ανάρτηση έχει σημασία). Φυσικά η πισινή ανάρτηση απαγορεύεται, γιατί η δύναμη που βάζει ο αναβάτης στο πετάλ πάει χαμένη (δες έναν ποδηλάτη με πισινή ανάρτηση να "κουνιέται σαν βάρκα" και θα καταλάβεις).
• Με ανάλογο τρόπο πρέπει να χρησιμοποιούμε ως ανάρτηση τα πόδια, για να μικραίνει το χτύπημα της λεκάνης στη σέλλα. Στις λακούβες και ανωμαλίες του δρόμου σηκωνόμαστε ελαφρά και στιγμιαία από τη σέλλα, ταυτόχρονα δίνοντας ώθηση στο πετάλ στη φάση της κίνησης προς τα κάτω. Αυτό φυσικά έχει μεγαλύτερη σημασία για τους άντρες, γιατί έχουν τον αδένα που λέγεται προστάτης και καλό είναι η περιοχή αυτή ούτε να δέχεται έντονους κραδασμούς ούτε να περιορίζεται η κυκλοφορία του αίματος.
• Τα χέρια δεν είναι αμέτοχα στην κίνηση. Στην ανηφόρα τραβάνε το τιμόνι μια προς τα αριστερά και μια προς τα δεξιά, σε συνεργασία με την ώθηση-τράβηγμα των ποδιών.
• Γενικά στη στάση πάνω στο ποδήλατο (και όχι μόνο όσον αφορά τα χέρια) πρέπει η "στατική θέση" να αντικατασταθεί με αυτό που λέμε "δυναμική θέση". Μην εμπιστεύεσαι το σώμα σου όταν θέλει να πάρει τη στάση που αυτό θεωρεί άμεσα πιο βολική: η πιο βολική στάση είναι βολική τώρα, αλλά όταν υπεισέρχεται ο παράγοντας χρόνος αυτό αναιρείται. Η παλάμη θέλει να πιάσει το τιμόνι με το χέρι τεντωμένο, αλλά αυτή η στάση μετά από μια ώρα ποδηλασίας θα σου φέρει περισσότερη κούραση από αυτή που ζητάς να αποφύγεις. Όσοι περισσότερους μύες χρησιμοποιείς τόσο ξεκούραστος θα είσαι συνολικά.

Πειραματίσου και μάθε!

Αν ακολουθήσεις αυτούς τους κανόνες, το πρόβλημα της ενοχλητικής σέλλας δεν θα γίνει ποτέ απαγορευτικό. Είναι φυσιολογικό να σε ενοχλεί λίγο η σέλλα αν κάνεις ποδήλατο από το πρωί μέχρι το βράδυ κάθε μέρα, αλλά η ενόχληση θα πρέπει να είναι ανεκτή. Κανονικά αν τηρείς σχολαστικά αυτούς τους κανόνες και αποκτήσεις την ανάλογη εμπειρία, δεν θα πρέπει να έχεις ιδιαίτερο πρόβλημα.

Γρήγορα, όχι δυνατά

Το μεγάλο μυστικό: ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΔΥΝΑΤΑ

Αυτό είναι το μεγαλύτερο μυστικό του ποδηλάτη: ο τρόπος που πεταλάρει. Ο ποδηλάτης που πεταλάρει σωστά εκμεταλλεύεται τις δυνάμεις του κατά τον καλύτερο τρόπο: πηγαίνει γρήγορα, με την ελάχιστη κούραση, και χωρίς να καταπονείται.

Ας πάρουμε ένα λίγο-πολύ γνωστό παράδειγμα από τον κινητήρα του αυτοκινήτου. Κάποτε οι κινητήρες ήταν αργόστροφοι: βαριές κατασκευές και με φτωχότερο καύσιμο. Με τα χρόνια τα αυτοκίνητα έπρεπε να γίνουν πιο μικρά και πιο ελαφριά, αλλά ταυτόχρονα υπήρχε το πρόβλημα της ισχύος. Οι κινητήρες μίκρυναν και από την άλλη έγιναν πολύστροφοι. Όταν ο κινητήρας δουλεύει σε ψηλότερες στροφές χρειάζεται μικρότερη συμπίεση γιατί έχει να υπερνικήσει μικρότερο φορτίο σε κάθε κύκλο καύσης. Όμως τελικά ενώ η συμπίεση μειώθηκε η ισχύς αυξήθηκε. Γιατί; Γιατί αυξήθηκαν οι στροφές. Εμάς αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η τελική ισχύς. Αυτό είναι που μετράει, θέλουμε ευνοϊκότερο συνδυασμό βάρους-ισχύος.

Ας δούμε μερικές έννοιες της φυσικής (σχηματικά).

Έργο = δύναμη Χ απόσταση: Ο ποδηλάτης ασκεί δύναμη στα πετάλ παράγοντας τελικά έργο. Σε κάθε πεταλιά το πόδι ασκεί δύναμη στο πετάλ. Αν υπήρχε ένα αγώνισμα "μέγιστης (στατικής) δύναμης στο πετάλ" η δύναμη θα ήταν αυτή που θα είχε σημασία και μόνο. Όμως ο ποδηλάτης θέλει να κινηθεί, άρα θα παράγει έργο δηλ. το γινόμενο δύναμη Χ απόσταση.

Ισχύς = έργο Χ χρόνος: Αν ο ποδηλάτης ασκούσε σε κάθε πεταλιά δύναμη 50 κιλών σε μερικές πεταλιές θα κουραζόταν και θα σταματούσε. Ο ποδηλάτης είναι ένα σώμα που κουράζεται, άρα έχει σημασία η ισχύς δηλ. για πόση ώρα μπορεί να ασκήσει συγκεκριμένο έργο.

Ενέργεια = ισχύς Χ απόσταση: Το τελικό αποτέλεσμα του ποδηλάτη που ταξιδεύει είναι η ικανότητα να καλύπτει μεγάλες αποστάσεις με την βέλτιστη χρήση της ενέργειας που το σώμα του μπορεί να παράγει.

Εφαρμογή των εννοιών στον κινητήρα του αυτοκινήτου:
Η δύναμη αντίστασης του κινητήρα είναι το φορτίο λειτουργίας. Όταν π.χ. το αυτοκίνητο είναι σε ανηφόρα ή στην εκκίνηση ο κινητήρας δουλεύει υπό μεγάλο φορτίο, δηλ. με μεγαλύτερο έργο για την ίδια απόσταση. Η ισχύς εξαρτάται από α) το πόσο πατημένο είναι το γκάζι (τελικά κατανάλωση στο καύσιμο) και β) τις στροφές λειτουργίας. Με μικρότερη ταχύτητα (περισσότερες στροφές) ο κινητήρας έχει μικρότερη δύναμη να ξεπεράσει και δουλεύει καλύτερα, δηλ. με μικρότερη φθορά. Φυσικά σε κάποια όρια, δηλ. με μέσες έως υψηλές στροφές: στις στροφές αυτές η ισχύς είναι η μέγιστη. Το πόση ενέργεια θα καταναλώσει το αυτοκίνητο (δηλ. τελικά καύσιμο) για την ίδια απόσταση θα εξαρτηθεί και από τις στροφές λειτουργίας.

Εφαρμογή των εννοιών στον ποδηλάτη:
Η δύναμη που έχει κάθε στιγμή να υπερνικήσει ο ποδηλάτης είναι συνάρτηση (άθροισμα) της εδαφικής κλίσης και της αντίστασης του αέρα. Η ποδηλάτης κινείται, άρα δεν εφαρμόζει στατική δύναμη αλλά παράγει έργο, δηλ. ένα γινόμενο της δύναμης επί απόσταση. Ανάλογα με τη σωματική του ικανότητα ο ποδηλάτης έχει μικρότερη ή μεγαλύτερη ισχύ. Ένας αθλητής ποδηλάτης είναι κρίσιμο να έχει μεγάλη ισχύ δηλ. να μπορεί να παράγει μεγάλο έργο για σημαντικό χρονικό διάστημα (έργο Χ χρόνος). Για έναν ποδηλάτη που ταξιδεύει δεν έχει σημασία μόνο η ισχύς όσο η ενέργεια, δηλ. να μπορεί να μετακινείται σε μεγάλες αποστάσεις για μεγάλο χρόνο διαχειριζόμενος τις δυνάμεις του.

Το πρώτο συμπέρασμα: όταν ταξιδεύεις δεν είναι η ταχύτητα που έχει σημασία, αλλά η διαχείριση των δυνάμεών σου είναι που θα σε πάει μακριά.

Και τότε ποιο πράγμα έχει τη μεγαλύτερη σημασία; Συμπέρασμα δεύτερο: πάμε με τις στροφές και όχι με τη δύναμη.

Στην πραγματικότητα αυτό το μεγαλο μυστικό ισχύει για όλους τους ποδηλάτες και όλοι οι σωστοί ποδηλάτες το ξέρουν καλά. Όσο πιο γρήγορα γυρνάνε τα πόδια, τόσο μικρότερη αντίσταση έχουν να υπερνικήσουν στην κάθε στροφή. Αυτό σημαίνει μικρότερη φθορά στις αρθρώσεις στα γόνατα κλπ. και επίσης σημαίνει μικρότερη συσσώρευση γαλακτικού οξέως στους μύες συνεπώς μικρότερη κούραση.

Βέβαια όταν ακόμα και η μηχανή (ο κινητήρας του αυτοκινήτου) έχει όρια, πόσο μάλλον έχει όρια ο άνθρωπος. Ο ποδηλάτης δεν είναι μηχανή και γρήγορα θα κουραστεί! Άρα, πρέπει να υπάρχουν κάποια όρια. Ποια είναι αυτά; Μπορούμε να πουμε τον εξής γενικό κανόνα: καλό θα είναι σκοπός του ποδηλάτη να είναι στο ισάδι να μην πέφτει κάτω από 90 στροφές/λεπτό και στην συνηθισμένη ανηφόρα (κλίσεις μέχρι 10%) κάτω από 75 στροφές/λεπτό. Δηλ. να χρησιμοποιούμε μικρές ταχύτητες (συνδυασμός μπροστινού δίσκου και πισινού γραναζιού), ρίχοντας ταχύτητα μέχρι να πετύχουμε αυτά τα νούμερα.

Όταν ο ποδηλάτης δουλεύει σε υψηλές στροφές, δουλεύει περισσότερο αερόβια και λιγότερο αναερόβια. Αερόβια σημαίνει χρήση οξυγόνου και έντονη λειτουργία των πνευμόνων και του κυκλοφορικού. Αναερόβια σημαίνει περισσότερη κατανάλωση δύναμης στους μύες. Όμως οι μύες κουράζονται γρήγορα ενώ "το πνευμόνι δεν κουράζεται". Όταν ο ποδηλάτης ασκηθεί σωστά και φροντίσει να μην ξεπερνά το "αερόβιο κατώφλι" μπορεί να κάνει ποδήλατο όλη τη μέρα χωρίς προβλημα.

Μην σε ενδιαφέρει πόσο γρήγορα πας όταν κάνεις ποδήλατο. Μάθε πρώτα να πεταλάρεις σωστά. Μάθε τη σωστή τεχνική. Και η ταχύτητα θα έρθει μόνη της. Και όταν έρθει ποτέ δεν θα φύγει. Δυστυχώς υπάρχουν ποδηλάτες που μαθαίνουν να πηγαίνουν με τη δύναμη. Μπορεί πράγματι να είναι δυνατά σώματα, αλλά τη δύναμη που έχουν αργά ή γρήγορα θα τη χάσουν. Μετά από κάποια χρόνια θα έχουν κουραστεί και φθαρεί. Αν όμως μάθεις τη σωστή τεχνική δηλ. να πεταλάρεις χωρίς δύναμη, μέχρι τα γεράματά σου θα μπορείς να κάνεις ποδήλατο χωρίς να κουράζεσαι, γιατί δεν θα έχεις σπαταλήσει ποτέ τη δύναμή σου. Θυμίσου αυτή τη συμβουλή ενός παλιού ποδηλάτη, και κάποτε θα με ευγνωμονήσεις.

Θυμίσου: ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΔΥΝΑΤΑ.

Νότια Πίνδος – οδηγίες προς ναυτιλομένους

Πρόκειται οπωσδήποτε για μια διαδρομή για έμπειρους. Λέγοντας εμπειρία εννοούμε πολλές ανηφόρες, βαρύ ποδήλατο (γιατί είμαστε μακριά από πόλεις και πρέπει να κουβαλάμε πολλά πράγματα) και ψυχικές δυνάμεις, δηλ. απόφαση και θέληση. Αυτό το τελευταίο το θεωρώ ως το σπουδαιότερο. Ακόμα κι αν δεν έχεις πολλά χιλιόμετρα στα πόδια σου σε τέτοιες συνθήκες, αν είσαι πραγματικά αποφασισμένος να κάνεις μια τέτοια διαδρομή και να την απολαύσεις, έχεις ήδη κάνει το μισό δρόμο. Και από κει και πέρα σε περιμένει η απόλαυση της διαδρομής.

Η περιοχή αυτή οσοδυναμεί με την αποθέωση του βουνού. Πολλά βουνά! Βρίσκεσαι σε μια τεράστια χαράδρα από την οποία κάνεις ώρες να βγεις, και όταν βγεις άλλη μία απλώνεται μπροστά σου... κι αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς.

Τε 22 Αυγ 2007

Mεγάλο το σοκ: στη Λίμνη Ταυρωπού ήρθα γύρω στο 1985 για πρώτη φορά. Και είχα χρόνια να έλθω. Τότε δεν υπήρχε καν οδικό κύκλωμα γύρω από τη λίμνη, υπήρχε ένας ανατολικός χωματόδρομος που έφτανε μέχρι το φράγμα. Το σοκ λοιπόν είναι το τι ανάπτυξη έχει γνωρίσει η λίμνη! Υπάρχει ένας οικοδομικός οργασμός χωρίς προηγούμενο. Κάθε κομματάκι γης πουλιέται. Οι μπετονιέρες και τα τσιμέντα πηγαινοέρχονται. Ένας τεράστιος δρόμος κατασκευάζεται.

Για το εύκολο χρήμα από τον τουρισμό ρημάζουν τον τόπο. Χτες κάτω στην Καρδίτσα πήγα να πιω νερό και βρωμούσε, δεν πίνονταν. Η Καρδίτσα όμως υδρεύεται από τη λίμνη του Ταυρωπού. Πήρα νερό της βρύσης στο χωριό Μούχα, και αυτό είχε την ίδια βρώμα, δεν πίνονταν. Ξενώνες, ξενοδοχεία, ταβέρνες: τα τρία κακά του Έλληνα τουρίστα. Σε 10 χρόνια εδώ θα υπάρχουν ολόκληρες πολιτείες! Αν πέφτουν όλα τα απόβλητα στη λίμνη, τι θα γίνει η λίμνη; Απλώς, θα γίνει βόθρος.

Κάτι επίσης αξιοπρόσεκτο είναι ότι, όπως και οι ντόπιοι λένε, φέτος υπάρχουν λιγότερα νερά, λόγω ξηρασίας. Κάθε πέρσι και καλύτερα δηλαδή... Η κλιματική αλλαγή είναι κι εδώ. Αντίθετα με τη ύδρευση, οι βρύσες στο δάσος, όσες υπάρχουν, έχουν υπέροχο νερό. Μόνο πρόβλημα η βρωμιά του έλληνα βρωμοτουρίστα, που αφήνει το σκουπιδαριό του στους δημόσιους χώρους, ιδίως στις βρύσες.

Οι διαδρομές γύρω από τη λίμνη είναι πολύ ενδιαφέρουσες για έναν ποδηλάτη. (φωτο) - (φωτο)

Πε 23 Αυγ 2007

Δύο χιλιόμετρα από την Καστανιά στα νότια της λίμνης, ξεκινά δρόμος για τα νότια, με κατεύθυνση το Καρπενήσι. Από εκεί αρχίζει για τα καλά ο κόσμος των βουνών. Δρόμοι κυρίως χωμάτινοι, ερημιά, και αυτοκίνητα λιγοστά (κάθε 20 λεπτά ή περισσότερο συναντιέσαι με άνθρωπο). Περνάς τη μια χαράδρα μετά την άλλη.
(φωτο)
(φωτο)

Μετά το χωριό Νεράιδα, ανηφορίζεις μέσα σε ελατόδασος, και μετά από κάμποσα χιλιόμετρα φτάνεις στο "σπίτι του διαβάτη", ένα εξαιρετικό μέρος για να μείνεις για βράδυ. Υψόμ. 1250μ., υπέροχο νερό και ανοιχτά μέρη για κατασκήνωση. Σημάδια των καιρών: πρώτη φορά στη ζωή μου κοιμάμαι σε ελατόδασος σε τέτοιο υψόμετρο και κοιμάμαι ξεσκέπαστος τη νύχτα. Απίστευτο! Κανονικά θα έπρεπε να φορώ πουλόβερ. Η θέρμανση του πλανήτη, για όσους ακόμα δεν το κατάλαβαν...

Πα 24 Αυγ 2007

Σε ελατόδασος κατηφορίζω για Κλειστό και μερικά άλλα χωριουδάκια, με κατεύθυνση τα Φουρνά.
(φωτο)
(φωτο)

Τα Φουρνά (ή ο Φουρνάς, ή ή Φουρνά, καθένας το λέει όπως θέλει) είναι ένα χωριό μέσα σε μια λάκκα, με ένα δρόμο που ανεβαίνει από μέσα του με μεγάλη κλίση (έχεις όμως συμβιβαστεί με αυτό, αφού για μέρες ανεβαίνεις με την πρώτη ταχύτητα σε καταπληκτικές ανηφόρες... τον περισσότερο χρόνο τον περνάς σε ανηφόρες). Μετά, στρίβεις για Ρεντίνα, και ακολουθεί άλλη μια υπέροχη βουνίσια διαδρομή σε ελατοδάση, μέχρι τη θέση Ζαχαράκι (υψόμ. 1250μ.).
(φωτο)
Από εκεί αρχίζει η κατάβαση για Ρεντίνα.
(φωτο)

Αρκαδικό Μεσημέρι – καλοκαίρι 1992
Αφόρητο φως

Άδεια δρομάκια διαδέχονται απροσδόκητα ασφάλτινους δρόμους με διαχωρισμένες τις δυο λωρίδες κυκλοφορίας με διαγράμμιση - πολυτέλεια γι΄ αυτά τα μέρη! Η θέση της Αρχαίας Λυκόσουρας είναι ένα εντελώς ερημικό μέρος, απομονωμένο, σιωπηλό. Λιγοστές πέτρες επιμένουν να μαρτυρούν τον αρχαίο ναό και δυο κτίρια που κάποτε ήσαν λουτρά. Ένα μικρό μουσείο φυτοζωεί, επανδρωμένο με ένα νεαρό φύλακα, ομιλητικό όσο και επιφυλακτικό. Αυτός ο άνθρωπος είναι ένας εγκόσμιος ερημίτης.

Φεύγοντας από τον καινούργιο μεγάλο δρόμο Καλαμάτας-Μεγαλόπολης, ακολουθείς ένα δρομάκι που περνάει μέσα από ένα-δυο συνοικισμούς, με μερικά παράσπιτα που δεν μπορούν να κρύψουν από ένα στοιχειωδώς παρατηρητικό μάτι ότι κατοικούνται ακόμα. Στη συνέχεια θα βρεθείς σε ένα φαρδύ δρόμο, που θα πρέπει να είναι ο παλιός δρόμος Καλαμάτας-Μεγαλόπολης. Αμέσως μετά από μια στροφή, ο δρόμος αυτός τελείως μα τελείως απροειδοποίητα κόβεται από ένα βαθύ ποτάμι. Προφανώς δεν έφτιαξαν τη γέφυρα. Αν οδηγείς ποδήλατο δε θα έχεις πρόβλημα, η ταχύτητά σου θα σου επιτρέψει να σταματήσεις έγκαιρα. Αν οδηγείς αυτοκίνητο, υπάρχουν τρεις πιθανότητες: α) να προλάβεις να φρενάρεις, β) να μην προλάβεις να φρενάρεις και να σε σταματήσει ένα μικρό ανάχωμα στο χείλος της όχθης και γ) να μην σε κρατήσει το ανάχωμα οπότε καλά να πάθεις. Όποιο και να είναι το μεταφορικό σου μέσο, στην περίπτωση που προλάβεις να φρενάρεις χωρίς να καταλήξεις στο ανάχωμα, θα ανακαλύψεις ότι πρέπει να στρίψεις αριστερά σ΄ ένα δρομάκο.

Συνεχίζεις για χιλιόμετρα αρκετά. Το πόσα θα σού το πει ο δικός σου μετρητής, αν έχεις. Γιατί πινακίδες δεν υπάρχουν και οι χάρτες δεν είναι σίγουρο ότι θα έχουν αυτές τις ασήμαντες λεπτομέρειες... Στρίβεις αδιάκοπα. Ανεβοκατεβαίνεις λοφάκια με κλίσεις που θα δοκιμάσουν άγρια τον κινητήρα ή τα πνευμόνια σου, καθώς και τα φρένα του όποιου οχήματος οδηγείς. Στο μεταξύ, ίσως να συναντήσεις έως και χειρόγραφες πινακίδες, που θα αποπειραθούν να σε οδηγήσουν στις διασταυρώσεις - τις οποίες έτσι και εμπιστευθείς χωρίς επιφύλαξη καλά να πάθεις πάλι.

Με βοηθό τη δική σου καλή διάθεση και θέληση, τα δρυοδάση και η υπόλοιπη βλάστηση θα καταφέρει να σε απορροφήσει, να σού δώσει τη μοναδική αίσθηση του ατίθασου αρκαδικού τοπίου. Αφού σκοντάψεις για πολλοστή φορά σε κάποιο κοπάδι ψωροκακόμοιρα πρόβατα που θα σού κλείσουν πεισματικά το δρόμο, οδηγούμενα από έναν βοσκό που έρχεται από μια άλλη εποχή που δε θα μπορέσεις να προσδιορίσεις με ακρίβεια, αμέσως μετά από μια δεξιά στροφή όπου θα αγκομαχάς με τη μικρότερη ταχύτητα (γρανάζι) του όποιου μέσου οδηγείς, θα βρεθείς μπροστά από ένα κτίριο, σε έναν χώρο που σε χωράει για να μανουβράρεις για να πάρεις το δρόμο της επιστροφής. Έφτασες στον αρχαιολογικό χώρο της Λυκόσουρας. Ο νεαρός φύλακας θα σού προσφέρει τις λιγοστές γνώσεις του γι΄ αυτά που βλέπεις, τη φαντασία του για αυτά που δεν βλέπεις, τις επίσης λιγοστές γνώσεις του για το οδικό δίκτυο της περιοχής. Και μια και κανένας άλλος δεν θα υπάρχει γύρω, θα σού επιτρέψει να φωτογραφήσεις ό,τι θέλεις, ακόμα και μέσα στο μουσείο αυτό που σε ενδιαφέρει, αφού το σκουπίσεις από τις μπόλικες αράχνες που το προστατεύουν.

Ο χώρος αποπνέει την εγκατάλειψη, αλλά εσύ είσαι ο ταξιδευτής που δεν πτοείται. Ο ήλιος πυρπολεί τα ατελείωτα χιλιόμετρά σου στα ατελείωτα ξεροβούνια. Κι όμως, είναι ασέβεια εδώ να κλείσεις τα μάτια σου. Παρατηρείς αυτούς τους κρανίου τόπους. Πρέπει να καταλάβεις πώς αυτός ο τόπος γέννησε ανθρώπους, που σπαργανωμένοι σ΄ αυτά τα ανελέητα βράχια ξενιτεύτηκαν και κατέκτησαν όποιο αφράτο χώμα πάτησε το πόδι τους. Βουνά γκρίζα, γυμνά, απάνθρωπα. Βρύση καμμιά στο δρόμο σου και το παγούρι σου έχει πάλι αδειάσει. Λίγα έρημα χωριά θα βρεις και σε μεγάλες αποστάσεις το ένα απ΄ το άλλο. Και ο αρχαίος ίδιος ζείδωρος ήλιος γίνεται φονιάς - και δεν είναι αυτός ο φταίχτης. Αποτελειώνει τα τελευταία ξερόχορτα και πουρνάρια.

Βρίσκεσαι στην καρδιά της Πελοποννήσου. Βρίσκεσαι στην καρδιά του χρόνου, στην καρδιά της ιστορίας της. Έχεις όλες τις ευκαιρίες ν΄ αναρωτηθείς πώς είναι δυνατό αυτός ο τόπος να υπάρχει ακόμα, να ισορροπεί μέσα στο σκληρό ανθρώπινο χρόνο, στο μεταίχμιο του παρελθόντος και του μέλλοντος. Αναρωτιέσαι, πώς θα είναι εδώ μετά από χρόνια; Τι περισσότερο, ή τι λιγότερο, μπορεί να συμβεί εδώ; Η ζωή είναι πολύ δυνατή. Πάντα επιβιώνει. Πονάς και χαίρεσαι μαζί.

Ανδρίτσαινα: μετά από την κάψα της ερήμου, το χωριό ισοδυναμεί για τη διψασμένη σου φτωχή ύπαρξη με μια πολύτιμη όαση. Νερό βρύσης! Ίσκιος δέντρου! Αξίες που φέρνουν μια αρχαία αγαλλίαση, μια καταλυτική ευφορία. Σε ένα παλιό και στενό σοκάκι - πραγματικά παλιό και πραγματικά στενό! - στο μικρό της εστιατόριο θα βρεις τελικά (αν επιμείνεις) την κυρία, για την οποία μια χειρόγραφη πινακίδα στην πορτούλα του λαογραφικού μουσείου σε έχει πληροφορήσει. Το «εστιατόριο» αυτό είναι ένα άλλο εστιατόριο: χώρος προσωπικός, ανθρώπινος, μικρός, άσημος, στη σκιά του στενότατου δρομάκου, με τις χρωματιστές κολοκύθες από πάνω σου και με μια ησυχία που θα τη θυμάσαι για πάντα. Η κυρία θα ξεκρεμάσει ένα παλιό κλειδί από τον τοίχο και θα οδηγήσει τους σποραδικούς επισκέπτες που τυχόν ενδιαφέρονται στο λαογραφικό μουσείο. Έπειτα, θα επιστρέψεις στο εστιατόριο για να δοκιμάσεις εξαιρετικές γεύσεις. Στο μεταξύ κι αν είσαι άτυχος, θα έχουν καταφθάσει ήδη σε κάποιο άλλο τραπεζάκι μια παρέα φωνακλάδες Ιταλοί - από τους τόσους που λυμαίνονται την Πελοπόννησο - και στο τελευταίο τραπεζάκι παρακάτω θα έχουν καταφθάσει μια παρέα νεοελλήνων, που με τους καβγάδες τους έβαλαν σκοπό να πληροφορήσουν όλη την Ανδρίτσαινα για τα προσωπικά και οικογενειακά τους προβλήματα - από τους τόσους που λυμαίνονται αυτή τη χώρα.

Αλλά το πιο ωραίο δεν το έζησες ακόμα! Ετοιμάσου για τη διαδρομή από την Ανδρίτσαινα μέχρι τις Βάσσες! Εδώ καταλαβαίνεις τι θα πει Αρκαδία. Η γη μετά τη δεύτερη ημέρα της δημιουργίας, δηλ. πριν ο θεός φτιάξει τη βλάστηση. (Αλλά και πάλι όχι, τότε οπωσδήποτε θα ήτανε πιο δροσερά!) Εντυπωσιακή η χάραξη του δρόμου: για να φτάσεις στο ναό, στην κορυφή εκείνου του όγκου, θα φέρεις πρώτα γύρα όλα τα βουνά της περιοχής. Λες και το έκαναν αυτό σκόπιμα οι σχεδιαστές, για να υπογραμμίσουν, να τονίσουν ακόμα περισσότερο αυτό που νιώθεις στη θέαση του μνημείου. Σου έρχεται στο μυαλό το έθιμο που επιβιώνει μέχρι σήμερα, να πηγαίνουν στα ξωκλήσσια, όταν αυτά γιορτάζουν, με τα πόδια και όχι με τα αυτοκίνητα. Σε αυτό το δρόμο, καθυστερεί όσο γίνεται η άφιξή σου, ταλαιπωρείσαι όσο γίνεται μέσα στα πυρωμένα βουνά, πλουτίζεται η εμπειρία σου σε χώρο, αλλά επίσης και σε χρόνο: κάποτε οι ανθρωποθυσίες (παραμύθια...) τελούνταν μέσα στο ναό, σήμερα όμως, αυτό το αυγουστιάτικο μεσημέρι, η θυσία σου άρχισε πριν φτάσεις εκεί (στ΄ αλήθεια!). Και αντί για τη λύρα του Απόλλωνα, δεν θα ακούσεις πια παρά τους γλωσσοδέτες των πολλών επισκεπτών από την κάθε γωνιά της γης.

Δεν πρέπει να βιαστείς. Πρέπει να μην βιαστείς. Περιπλανήσου, θυμήσου, ξέχασε. Αλλά πάνω απ΄ όλα, νοιώσε. Νιώσε το χώρο, νιώσε το χρόνο.

Ερημιά. Μόνο εσύ υπάρχεις σ΄ αυτό τον κόσμο. Εσύ, ο ξερότοπος κι ο ανελέητος ήλιος. Συναντάς ένα βενζινάδικο και σίγουρα θα σταματήσεις, όχι επειδή έχεις ανάγκη από καύσιμα αλλά ακριβώς το αντίθετο: νερό! Στρίβεις, σταματάς, ψάχνεις αμέσως με το βλέμμα για τη βρύση. Ίχνος πράσινου. Εσύ, το βενζινάδικο, τα καυτά βράχια και η ακίνητη ατμόσφαιρα που θα έσπαζε κάθε θερμόμετρο. Κι όμως να, ένας άνθρωπος βγαίνει από το σπιτάκι. Πλησιάζει αργά, βαριά. Πρέπει να είναι θηλυκός άνθρωπος, φοράει μαύρο παντελόνι, πράσινο μπλουζάκι, ένα κατακόκκινο πλατύ πάνινο καπέλο, ενώ το δέρμα όπου φαίνεται είναι σκοτεινό και χαρακωμένο, ολόιδιο με τα βράχια. Έρχεται για το αυτοκίνητο που σταμάτησε πίσω μου, χωρίς να το προσέξω στο μεταξύ. Πλησιάζει την παμπάλαια σαράβαλη βενζιναντλία. Τραβάει ένα μεγάλο μοχλό, ακούγεται ένα φριχτό γκράκα-γκρούκα. Ξανατραβάει, τίποτα. Η αντλία δεν μηδενίζεται. Ξανατραβάει με περισσή δύναμη, γκράκα-γκράκα-γκράκα-γκρούκα πάλι... αλλά τίποτα. Αφήνει το παλιοσίδερο, σταυρώνει στη μέση τα χέρια με μια προσποιητή αγανάκτηση (ας όψεται ο πελάτης) και κελαρύζει το στόμα της κάτι στο ντόπιο ιδίωμα, πλουτίζει τον άδειο αυτό κόσμο φωνή, ενώ εγώ συνεχίζω το ταξίδι μου στην αρκαδική γη με νέα καύσιμα: «να σού δώκω μια, τρομπίτσα!»

Βόρεια Ελλάδα - Αύγουστος του ΄91
Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει... (Σεφέρης)

Τετάρτη 28 Αυγούστου 91

Πρωί ξεκινώ από τη Βέροια, με προορισμό την ανατολική Μακεδονία. Χώρος μακρινός, σαν άλλη χώρα - έτσι άραγε δεν πρέπει να ξεκινά ένα ταξίδι;

Μεσημεράκι, με δυνατό ευνοϊκό άνεμο τρέχω δίπλα στις λίμνες, προς την ανατολή που με περιμένει. Στην άκρη του δρόμου, κάποιος κουνάει επιδεικτικά στους περαστικούς και με ένα γελοίο τρόπο ένα ψάρι μέσα σε μια νάυλον σακούλα! Δίνει έτσι στον κόσμο που περνά να καταλάβουν ότι πουλάει ψάρια από τη διπλανή λίμνη. Μια πεταχτή ματιά στα θολά νερά της Κορώνειας με πείθει ότι το καλύτερο που έχω να κάνω είναι να προσπεράσω το γρηγορότερο.

Στην οργιαστική βλάστηση των στενών της Ρεντίνας κάθε βιασύνη απαγορεύεται. Από εδώ και πέρα το περιβάλλον ομορφαίνει, και χωρίς να το καλοκαταλάβω όταν το απόγευμα έχει προχωρήσει φτάνω στην Αμφίπολη. Μπαίνω στο χωριό αλλά με εντυπωσιάζει η ερημιά του. Στην άκρη ενός όμορφου κάμπου βρίσκω τον καλύτερο συνδυασμό για να περάσει κανείς το βράδυ του: γρασίδι και βρύση με τρεχούμενο νερό. Έχει μια συμπαθητική συννεφιά. Έχει νυχτώσει, όταν φτάνουν στον ουρανό της σκηνής μου μερικές σταλαμίδες.

Πέμπτη 29

Δίπλα έχει πολλά αμύγδαλα. Το κτήμα είναι ακαλλιέργητο και εγκαταλειμμένο, συνεπώς δεν έχει φυτοφάρμακα. Μαζεύω εξαιρετικά αμύγδαλα για τις επόμενες μέρες.

Διασχίζω ένα ημιπεδινό τοπίο με γεωργικές καλλιέργειες. Στο πλάι του δρόμου υπάρχουν νόστιμα βατόμουρα, σύκα, σταφύλια. Είναι εποχή αφθονίας, γεμάτη δώρα της φύσης. Λίγα κτήματα καλλιεργούνται, τα περισσότερα είναι ακαλλιέργητα, καταφανώς παρατημένα. Εύκολα βρίσκεις πράγματα να φας, και από δέντρα ξηρικά, συνεπώς ιδιαίτερα νόστιμα.

Στην πλατεία της Κορμίστας, βλέπω δυο άντρες με πολιτικά ρούχα που φοράνε περασμένο στη μέση από ένα μεγάλο πιστόλι! Τι είναι αυτοί που γυρνούν έτσι μέσα στον κόσμο με τα όπλα περασμένα στη ζώνη τους; Μαφιόζοι; Φαρ-ουέστ είναι εδώ; Το μυστήριο λύνεται όταν βλέπω σταματημένο το αυτοκίνητο μιας χρηματαποστολής. Θεωρούν τις στολές περιττές, ούτε τα προσχήματα δεν μπαίνουν στον κόπο να κρατήσουν. Αφού τα αρπάξουν από τον αγρότη, τα φυλάνε μετά καλά μην τυχόν και τους τα πάρουνε πίσω.

Σταματώ στη Γεωργιανή να συμβουλευτώ τον χάρτη. Κάποιος έρχεται καταπάνω μου. Μιλά αδιάκριτα και φωνάζει με εκνευριστικό τρόπο. Εγώ του λέω ότι είμαι Έλληνας, αλλά αυτός επιμένει να με φωνάζει συνεχώς Βούλγαρο! Από ξένους μόνο Βουλγάρους έχει δει στη ζωή του; Και όλο με «περιποιείται» με το «ρε», στις πέντε λέξεις που ξεφωνίζει η μία είναι ένα βροντερό και προκλητικό «ρε!». Φεύγω να γλιτώσω.

Κατηφορίζω σε έναν κάμπο με καρύδια και φουντούκια. Πολύ πλούσιος ο κάμπος της Δράμας. Ο στενός δρομάκος ελίσσεται ωραία μέσα από τα καλαμπόκια και τις άλλες καλλιέργειες. Φτάνω στο χωριό που ζητούσα να βρω και τώρα πρέπει να ρωτήσω πού είναι το σπίτι του φίλου μου.

Βρίσκω μια γυναίκα, δεν γνωριζόμαστε, είδε το ποδήλατο όμως και κατάλαβε ποιος είμαι. Δεν είναι εδώ γιατί... έφυγε στη Γερμανία! Μου το ξαναλέει για να το πιστέψω. Παρόλο που αλληλογραφούσαμε, δεν το ήξερα. Πριν από μια βδομάδα έφυγε.

Για να καταλάβω καλά αυτό που έκανε ο φίλος μου πρέπει να ρίξω μια καλή ματιά στα χαμόσπιτα. Όλα τους είναι μισά. Τα άλλα μισά είναι στη Γερμανία. Δεν έχω στα μέρη αυτά πολλές μέρες, αλλά έχω ήδη πολλές φορές αναρωτηθεί σε τι διαφέρει αυτός ο τόπος από τη Γερμανία, όταν τα μισά αυτοκίνητα με τα οποία συναντιέμαι στους δρόμους έχουν αριθμό γερμανικό και οδηγό Έλληνα!

Μου δείχνουν τα στοιβαγμένα καφάσια με τις λαχταριστές ντομάτες. Σε λίγο θα σαπίσουν. Απούλητα. Τα παίρνει καμιά φορά και τα πηγαίνει στη λαϊκή αγορά της Δράμας, μήπως πάρει κάτι, τιμές εξευτελιστικές. Έφυγε ο φίλος μου, στην ξενιτιά. Όταν ένα παλικάρι φτάνει εκεί, τι μένει όρθιο;

Γύρω κοιμάται ένας κάμπος που θα μπορούσε να θρέψει έναν ολόκληρο λαό. Είναι το ίδιο λυσσασμένο ανθρωποκυνηγητό που βρίσκω μπροστά μου απ΄ άκρη σ΄ άκρη αυτής της χώρας. Το θάνατο της γης. Πλούσια γη ευλογημένη από τη φύση, να πεθαίνει παρατημένη;

Υπάρχουν κάποια πράγματα, που ο μόνος τρόπος να τα καταλάβεις είναι να τα ζήσεις στο πετσί σου. Αν δεν ταξιδέψεις έτσι, αν δε ζήσεις μέτρο το μέτρο αυτή τη γη, δεν θα μπορέσεις να καταλάβεις ούτε τη γη ούτε τις ζωές των ανθρώπων της. Για το βολεμένο άνθρωπο της πόλης, τα αγαθά γεννιούνται ως δια μαγείας στα ράφια του σούπερ-μάρκετ. Ο αγρότης είναι αυτός που τραβά το κουπί. Για τον αγρότη, όλη η πρόσοδος βρίσκεται ενσωματωμένη στο προϊόν, αν δεν το πουλήσει πάει χαμένος. Αυτή ακριβώς την ανάγκη του εκμεταλλεύονται και τον πατάνε στο σβέρκο. Ο αστός το πολύ πολύ να πληρώσει κάτι παραπάνω, αλλά τον «χωριάτη» τον κάνουν ό,τι θέλουν, το χαμηλό το γάιδαρο όλοι τον καβαλάνε.

Είναι απίστευτο. Ένας κάμπος τόσο παραγωγικός, και οι άνθρωποι να ξενιτεύονται; Πάντα κερδισμένοι οι αετονύχηδες έμποροι και λοιποί αστοί. Το αστικό φαινόμενο σε όλη του τη δόξα. Οι πλούσιοι να γίνονται πλουσιότεροι, οι φτωχοί φτωχότεροι, και η γη να πεθαίνει. Δεν αρκεί όμως να ξέρεις να το φιλοσοφείς το πράγμα, πρέπει κάποια στιγμή να πάρεις τα μπογαλάκια σου και να έρθεις να το βιώσεις από πρώτο χέρι, τότε θα νιώσεις τα πράγματα όχι μόνο με το κεφάλι σου αλλά και με το πετσί σου. Σε καταλαβαίνω και σε συγχωρώ φίλε που είχες το θάρρος να φύγεις. Δέχομαι το φαγητό και την ολόκαρδη μακεδονική φιλοξενία αυτών που είχαν το θάρρος να μείνουν, αλλά μόνο για μια ώρα, όχι περισσότερο. Δεν θέλω, δε μπορώ να μείνω περισσότερο, αν το κάνω θα πονέσω κι αυτό το ταξίδι το ξεκίνησα ως για διάλειμμα στον πόνο.

Σταμάτησα στους Φιλίππους. Σχεδόν μόνος περιφέρομαι στα ερείπια. Ερημιά. Δυο ξένοι κάθονται στην άκρη του αλλοιωμένου θεάτρου. Έχει επέμβει τόσο βάρβαρα το τσιμέντο! Γιατί δεν σεβάστηκαν το αρχαίο θέατρο, οι βάρβαροι; Μια παρέα νεοελλήνων ασχολείται αποκλειστικά με το κυνηγητό των δυο διαβολάκων τους. Τι ήρθαν να κάνουν εδώ μέσα οι άσχετοι, έχοντας πληρώσει και εισιτήριο;

Η σκηνή μου στήνεται πριν τη Νέα Καρβάλη. Έφαγα ένα πεπόνι από το διπλανό χωράφι. Έχει αμέτρητα κουνούπια, που τσιμπούν σα λυσσασμένα. Είναι τώρα η δύσκολη στιγμή για τα κουνούπια, όταν σουρουπώνει. Όσα και να σκοτώνεις δεν τελειώνουν, κλείνομαι γρήγορα στη σκηνή και σκοτώνω όσα πρόλαβαν να τρυπώσουν. Ξύνομαι σε πόδια και πρόσωπο.

Πέφτουν και πάλι μερικές στάλες. Ο δρόμος κάτω ακούγεται στην απόσταση, έχει αρκετή κίνηση. Οι νταλίκες αγκομαχάνε. Από τις κοινωνίες των πεινασμένων, τρέχουν για να χορτάσουν την κοινωνία των αχόρταστων. Έρημη χώρα, ούτε ένα φίλο δε μού άφησες.

Παρασκευή 30

Ο δρόμος μέχρι την Ξάνθη είναι στα περισσότερα σημεία του στενός, τόσο που οι νταλίκες ασταμάτητα μουγκρίζουν πλάι στον ώμο μου. Οι νταλίκες περνούν αμέτρητες. Οι νταλίκες είναι τόσες πολλές, που πρέπει να βρω μια εξήγηση για το πλήθος τους. Η βόρεια Ελλάδα στηρίζει δυσανάλογα την παραγωγική οικονομία της χώρας (όση απόμεινε) κι ωστόσο είναι η πιο εγκαταλειμμένη περιοχή. Είναι φανερό. Έτσι είναι η ζωή λένε, άλλοι δουλεύουν πολύ κι άλλοι τρώνε πολύ. Στη νότια χώρα έχω συναντήσει τους καλύτερους δρόμους στο επαρχιακό δίκτυο, αλλά και για την πρωτεύουσα και το νότο κρατούν τη μερίδα του λέοντος, σε μια προσπάθεια να εξανθρωπιστεί ένα λεκανοπέδιο που είναι εκ των πραγμάτων αδύνατο να γίνει ποτέ ανθρώπινο. Όσους πόρους και να απορροφήσει, το χάος δεν γεμίζει με τίποτα. Πάντως όπως και να έχει το πράγμα, εύχομαι με όλη μου την ψυχή να περιμένει ο νταλικέρης που έρχεται από πίσω μου να περάσουν πρώτα αυτοί που έρχονται από απέναντι, γιατί διαφορετικά πρέπει να καταλήξω ή στο χωράφι δεξιά ή κάτω από τις ρόδες του.

Στους Τοξότες στη γέφυρα του Νέστου το ποτάμι είναι πανέμορφο. Πριν τη Ξάνθη βρίσκομαι στο χωριό Παράδεισος, που είναι αυτό που λέει το όνομά του. Άφθονη βλάστηση και νερά.

Στη Ξάνθη πρώτη φορά έρχομαι. Διασχίζω το κέντρο. Μια συμπαθητική μικρή πόλη, που έχει την κίνηση που δε συναντάς στα σύγχρονα οικιστικά κέντρα, μια ζωντάνια. Συμμαζεμένη, χαμηλή, απλωμένη, έχει θα έλεγα κάτι από το χαμένο πρόσωπο της ανθρώπινης πόλης. Θέλεις να κάτσεις σε μια γωνιά και να παρατηρείς. Μια μουσουλμάνα περνά με τον γιο της. Σε αυτή κάθε κύτταρο του δέρματος της είναι κρυμμένο, εκτός από τα σημεία του σώματος που είναι απαραίτητο να εκτίθενται για τις πρακτικές ανάγκες, ο νεαρός φοράει τζην.

Παίρνω το δρόμο για τα βόρεια, για το Παρανέστι. Ανηφορίζω σε μια συνοικία από χαμηλά σπίτια. Δυο μουσουλμάνες μιλούν δυνατά, στρουμπουλές, κοντές και με την ίδια ακριβώς αμφίεση. Οι μαύρες φιγούρες τους κάνουν μια γελαστή αντίθεση μέσα στα πολύχρωμα σπίτια.

Προς το Παρανέστι, αρχίζει ένας άλλος κόσμος. Ένας δασικός χώρος με το δικό του πρόσωπο.

Ο δρόμος πηγαίνει δίπλα σε ένα ρέμα, που κυλά προς τα βόρεια. Λίγα χωριουδάκια υπάρχουν, αλλά δεν φαίνονται, βρίσκονται πίσω από τους ορεινούς όγκους. Λίγα αυτοκίνητα, πολλή ησυχία. Πολύ πράσινο. Και ανηφόρες, ήσυχες και γραφικές. Πριν τη διασταύρωση για Λυκοδρόμιο, υπάρχουν δυο χώροι αναψυχής με νερό και υπόστεγα. Ως και πυροστιές για ψήσιμο! (Όταν ο νεοέλληνας εκδράμει, το κοψίδι απαραίτητο.) Αν ήταν πιο αργά εδώ θα περνούσα το βράδυ. Η κατηφόρα για την Σταυρούπολη με φέρνει σε μια ωραίο τοπίο, στη συμβολή δυο ποταμών.

Ποδηλατώ μέσα στην καρδιά της βόρειας Ελλάδας, μέσα σε αυτόν τον υπέροχο χώρο. Εντυπωσιάζει η ανθρώπινη απουσία. Παρόλο που υπάρχουν χωριά και κωμοπόλεις, μπορεί να περάσουν είκοσι λεπτά μέχρι να διασταυρωθείς με ένα αυτοκίνητο. Όπου σχεδόν έχω ταξιδέψει σ΄ αυτή τη χώρα, το καλοκαίρι υπάρχει κίνηση στους δρόμους. Καλοκαιριάτικα, Αύγουστος μήνας, εδώ δεν υπάρχει κίνηση! Αυτό που υπάρχει δεν είναι απλώς ερημιά, είναι μια ερήμωση.

Ο ουρανός αρχίζει να γεμίζει σύννεφα. Η διαδρομή είναι υπέροχη, έχει ό,τι μπορεί ο ποδηλάτης να ποθήσει. (Εκτός από αυτά τα άγρια σύννεφα.) Πλούσια βλάστηση, σπάνια αυτοκίνητα. Δρόμοι ιδανικοί για ποδήλατο. Ο χαμένος παράδεισος του ταξιδιώτη.

Πέφτουν μεγάλες βροχοστάλες. Υπάρχει απειλή καταιγίδας. Πρέπει να βρω καταφύγιο. Φορώ αδιάβροχο και σπεύδω στο υπόστεγο μιας στάσης του λεωφορείου. Αρχίζει να βρέχει. Η βροχή είναι υπέροχη. Έρχεται στα ρουθούνια πλούσια η μυρωδιά της βρεγμένης γης. Ξεσπά ένα τρομερό μπουρίνι. Ησυχάζει πάλι. Ας φτάσω στο Παρανέστι. Φορώ το αδιάβροχο και ξεκινώ.

Η βόλτα με το ψιλόβροχο στον καθαρό φρεσκοπλυμένο δρόμο είναι σκέτη απόλαυση. Τη στιγμή όμως που περνώ από τον Κάτω Θόλο, μια ομάδα από σπίτια, ξεσπά ο δεύτερος κατακλυσμός του κόσμου.

Θεέ ψεύτη, δεν τήρησες την υπόσχεσή σου στο Νώε. Τρέχω σα σίφουνας στην πόρτα ενός σπιτιού, διασχίζω την αυλή, χώνομαι κάτω από το περβάζι.
Κάθονται δυο γέροι στον καναπέ και απολαμβάνουν το απόγευμά τους. Ας κάνω κι εγώ το ίδιο μαζί τους.

Μπήκα ξαφνικά στην αυλή τους, ένας ξένος στο σπίτι τους, κι αυτοί εξακολουθούν να κουβεντιάζουν μεταξύ τους και μαζί μου με μια φιλικότητα που με αφήνει άναυδο. Σα να γνωριζόμαστε από χρόνια. Ούτε που με ρώτησαν ποιος είμαι ή από πού έρχομαι. Λες και γνωριζόμαστε από παιδιά στην ίδια γειτονιά.

Το ποδήλατο πιάνει την πόρτα, το μετακινώ λίγο. Κάθομαι δίπλα τους και προσπαθώ να φυλαχτώ από το νερό. Κανένα αδιάβροχο δεν θα με κρατούσε στεγνό αν η μπόρα με έβρισκε ένα λεπτό νωρίτερα. Μακαρίζουν την τύχη τους γιατί είχε 15 μέρες να βρέξει και είναι τώρα «μέλι για όλα». Μια γυναίκα βγαίνει απ΄ το σπίτι, πρέπει να μετακινήσω πάλι το ποδήλατο για να περάσει.

Έρχονται με αυτοκίνητο κι άλλοι δυο άντρες. Με έκπληξη μαθαίνουν από πού έρχομαι, ο ένας έκανε φαντάρος στην πατρίδα μου προ αμνημονεύτων χρόνων. Περνάει μια ώρα με βροχή και κουβέντα. Αυτές τις περιστασιακές κουβέντες επί παντός επιστητού, που συμβαίνουν απροσδόκητα στα ταξίδια μου, ανέκαθεν τις απολάμβανα αφάνταστα! Εντελώς απροσδόκητα, μπορείς να ακούσεις τα καταπληκτικότερα πράγματα! Τα λόγια έρχονται μόνα τους, καθώς οι άνθρωποι είναι χαλαροί και φιλικοί. Μπορείς να μάθεις απίθανα πράγματα.

Κάποτε η βροχή κόβει, ήρθε η στιγμή της αναχώρησής μου, καλοί μου άνθρωποι. Σε λίγο στήνω γρήγορα τη σκηνή, όχι πλέον για τα κουνούπια αλλά για να μη βραχεί το εσωτερικό της. Με το να βρέχει, τουλάχιστο δεν έχει κουνούπια... Μπήκα στη σκηνή με ρούχα και υπνόσακκο στεγνά, τώρα ας βρέξει όσο θέλει. Και βρέχει. Και είναι τόσο ωραίο να ηρεμείς στεγνός στο ύπαιθρο και να ακούς τις στάλες στον ουρανό της σκηνής σου να πέφτουν, να πέφτουν, να πέφτουν. Με το πλάι κοιμούμαι κοιμούμαι κι ακούω τις μηχανές της γης που ταξιδεύει. Ελύτη, σήμερα σε καταλαβαίνω.

Σάββατο 31

Συννεφιά. Όλα είναι μούσκεμα, το ποδήλατό μου κολυμπάει στην υγρασία.

Μετά το Νέστο, ο δρόμος ανεβαίνει. Βρίσκω μια βατομουριά πνιγμένη στα βατόμουρα. Πεντανόστιμη τροφή. Κι αν δε βρίσκω τροφή στα χωριά των ανθρώπων, η φύση με φροντίζει.

Ώρα 15:30: αρχίζει ο τρίτος κατακλυσμός. Και σήμερα στην ώρα του. Δύσκολοι καιροί για ταξιδιώτες με ποδήλατο. Η βροχή είναι βέβαια υπέροχη, ασχέτως που με δυσκολεύει. Τα νέα για τον καιρό δεν είναι ευχάριστα, και αφού δεν συμπαθώ καθόλου τη βροχή, στις Σέρρες κατευθύνομαι στο σιδηροδρομικό σταθμό. Όμως τραίνο έχει στις 4 το πρωί. Καφενείον η Ελλάς (να μην πω τίποτα χειρότερο). Συνεχίζω για Θεσσαλονίκη λοιπόν.

Μετά τις Σέρρες, σ΄ ένα χωράφι με κομμένο τριφύλλι θα στήσω τη σκηνή μου. Πανικός σε ένα δευτερόλεπτο μόλις σταματήσεις. Τσιμπούν σα διαβολεμένα. Κανένα ρούχο, καμιά πανοπλία, τίποτα δεν θα μπορούσε να τα σταματήσει. Τσιμπούν όπου βρουν, δεν είναι δυνατό να προλάβεις να τα διώχνεις. Δεν προλαβαίνεις ούτε να τα δεις. Ακούγεται ένας βόμβος γύρω μου, σηκώνω το βλέμμα και βλέπω με δέος ένα τεράστιο σύννεφο να με πνίγει. Όλοι αυτοί οι διαβόλοι ζητούν το αίμα μου. Εκτελώ τις κινήσεις με μέθοδο και ταχύτητα και η σκηνή ορθώνεται. Δεν προλαβαίνω ούτε να χοροπηδώ για να φύγουν από τα πόδια, τινάζω το κεφάλι να φύγουν από το σβέρκο και το πρόσωπο. Αυτή τη στιγμή της ημέρας πρέπει να μη βρίσκεσαι στο ύπαιθρο! Πετώ γρήγορα τα πράγματα μέσα, τραβώ το φερμουάρ και εκδικούμαι με μια άπειρη ευχαρίστηση καμιά δεκαριά που πρόλαβαν να εισβάλλουν μέσα στο άδυτό μου. Τα ακούω να βουίζουν έξω σ΄ όλη την ατμόσφαιρα και μπροστά από το σιτάκι της σκηνής πετούν μιλιούνια. Τώρα τίποτα δεν μου κάνετε πια, καταραμένα. Αν η κόλαση έχει τόσα κουνούπια, δεν πάω εκεί.

Στη χειμωνιάτικη Πελοπόννησο
Δεκέμβρης του ΄88

Η ιδανική εποχή να ταξιδέψεις στην Ελλάδα είναι η άνοιξη. Η θερμοκρασία βρίσκεται σε μια μέση κατάσταση, δηλ. δεν έχεις να αντιμετωπίσεις ούτε το χειμωνιάτικο κρύο και τη βροχή ούτε το καλοκαιρινό λιοπύρι. Και βέβαια η φύση τότε βρίσκεται στο μεγάλο της συναρπαστικό ξύπνημα. Ακολουθεί το φθινόπωρο, όπου με τη θερμοκρασία συμβαίνει ας πούμε το ίδιο. Μερικοί θεωρούν ότι το φθινόπωρο βρίσκεται η φύση στις μεγάλες ομορφιές της. Δεν μπορώ να τα συγκρίνω. Τα βρίσκω δύο διαφορετικά πράγματα. Και πιστεύω ότι δεν χρειάζεται να γίνονται τέτοιες συγκρίσεις. Έχω ταξιδέψει όλες τις εποχές και ξέρω ότι η κάθε εποχή έχει το δικό της μεγαλείο. Η άνοιξη, η εποχή των χυμών, προσφέρει τις δυνάμεις της ανανέωσης, του οργασμού. Το φθινόπωρο προσφέρει τη γαλήνη και τη σοφία, την ξεκούραση μετά τη δοκιμασία του καλοκαιριού. Και τα δυο σ΄ αυτό τον τόπο είναι υπέροχα. Αν είναι να διαλέξω ένα από τα δυο, προτιμώ και τα δυο.

Η άνοιξη είναι η εποχή της ανανέωσης, το καλοκαίρι η εποχή της φυσικής δοκιμασίας, το φθινόπωρο η εποχή της ψυχικής ανανέωσης, ο χειμώνας η εποχή της αυτοσυντήρησης, της μνήμης του εαυτού. Για να τα νιώσεις θέλει επαφή με τη φύση, με τους φυσικούς κύκλους της ζωής. Εδώ υπάρχει πρόβλημα, όταν ο άνθρωπος ξεκόβει από τις φυσικές δυνάμεις. Χρησιμοποιούν τη λέξη «κακοκαιρία», ως εξέλιξη του αρχαίου όρου «χειμών». Μπορεί να είναι ο καιρός κακός; Τι το κακό μπορεί ο καιρός να έχει; Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ότι κάτι δεν τους εξυπηρετεί, τού αποδίδουν την ιδιότητα του «κακού». Στα ημερολόγια αρχαίων λαών η αρχή της άνοιξης συνέπιπτε με την αρχή του νέου χρόνου, πράγμα που συνεπάγονταν ότι κατά μία έννοια στην εναλλαγή των εποχών ο χειμώνας έρχονταν «τελευταίος». Αλλά έχει τη δική του σοφία, το δικό του μερίδιο. Είναι η εποχή της ύφεσης, το τέλος ενός κύκλου που προμηνάει την αρχή. Η στιγμή της ύφεσης για τον πληθυσμό, αλλά της ολοκλήρωσης για το άτομο.

...

Το τραίνο με αφήνει στην Κόρινθο. Κατασκηνώνω σε μία βρύση με φρέσκο νερό. Ζω τον απόλυτο χειμώνα. Σ΄ αυτό το ταξίδι μου θέλω να ξεκουραστώ. Θα διασχίσω την κεντρική ορεινή Πελοπόννησο. Είναι η πρώτη φορά που κάνω ένα σοβαρό ταξίδι τον χειμώνα και διάλεξα την Πελοπόννησο, δηλαδή τον ελληνικό νότο, εκεί όπου υποτίθεται ότι ο χειμώνας είναι σχετικά ήπιος. (Ποιος το είπε αυτό; Το κρύο που πρόκειται να συναντήσω θα με κάνει να αναθεωρήσω αυτό τον ισχυρισμό!)

Έχω χαράξει ένα δρομολόγιο ώστε να βλέπω όσο γίνεται λιγότερο θάλασσα. Οι Έλληνες αποδίδουν κεντρική σημασία στη θάλασσα. Όσες φορές διασχίζω ηπειρωτική χώρα, νομίζω ότι βρίσκομαι σε μακρινά μέρη, έξω από το βεληνεκές της φυλής μου. Αυτό το συναίσθημα του καινούργιου επιτείνεται από το γεγονός ότι δεν έχω ξαναπεράσει από την διαδρομή που πρόκειται να κάνω. Επίσης, ο χειμώνας είναι εποχή ξεκούρασης. Δεν συναντάς ξένους, κίνηση, συναντάς μόνη και ανενόχλητη τη φύση, την εποχή της ύφεσης, της ησυχίας, της σιωπής. Το κρύο σε στρέφει προς τα μέσα, προσέχεις τον εαυτό σου ελέγχοντας τη δράση στο ελάχιστο. Προσπαθείς να αντισταθμίσεις την θερμοκρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος με τη θερμοκρασία του εσωτερικού περιβάλλοντος. Με τη θερμοκρασία της ψυχής σου.

Θυμάμαι δυο στιγμές από ένα βιβλίο, το «Ελληνικό Καλοκαίρι» του Λακαριέρ. Η πρώτη στιγμή ήταν όταν γύρισα το εξώφυλλο: «ρίζες - δεν πρέπει να συγχέουμε τα βιβλία που διαβάζουμε ταξιδεύοντας μ΄ εκείνα που μάς ταξιδεύουν. Andre Breton.» Η δεύτερη στιγμή ήταν όταν έκλεισα το οπισθόφυλλο, τελειώνοντας, κι η ματιά μου έπεσε πάλι στον τίτλο του βιβλίου. Ένα κρυφό χρέος αισθάνθηκα τότε. Σκέφτηκα ότι αν ο Λακαριέρ είδε τέτοιον πλούτο σ΄ αυτή τη χώρα ταξιδεύοντας μόνο καλοκαίρι, σκέψου τι θα μπορούσα να ανακαλύψω ως ταξιδιώτης τεσσάρων εποχών...

Πόσο δίκιο είχα... Αυτό το παγωμένο χειμωνιάτικο σούρουπο, σ΄ αυτή την απόμερη ασήμαντη γωνιά, στα ίδια αρχαία χνάρια, ανακαλύπτω ότι το ταξίδι σ΄ αυτόν τον τόπο είναι τόσο πλούσιο, ώστε δεν χρειάζεσαι κανένα βιβλίο για να σε ταξιδέψει.

...

Τις ατέλειωτες ώρες κάτω από αυτούς τους ουρανούς, δεν έχω άλλο να κάνω, από το να απορροφιέμαι στα τοπία της Κεντρικής Πελοποννήσου. Χαίρομαι τις ώρες αυτές. Ναι, αυτή είναι η Πελοπόννησος, έτσι είναι πάντα. Πόσο διαφορετική είναι τώρα τον χειμώνα σε σχέση με την πολυκοσμία, το θόρυβο και τη βρώμα του καλοκαιριού! Αγροτικές περιοχές ήσυχες, ήσυχοι άνθρωποι και λιγοστοί, κάποιο κοπαδάκι πρόβατα εδώ κι κει, βουναλάκια, λόφοι, λιβάδια, στροφές, χωριουδάκια, δέντρα, βρύσες, όλα να εναλλάσσονται αδιάκοπα και με το ρυθμό που πρέπει. Μετά από την καθεμιά στροφή όλο και κάτι καινούργιο ξέρεις ότι θα σε περιμένει και χωρίς να ξέρεις τι.

Σε κάθε στροφή θέλεις να σταματήσεις και να απολαύσεις. Μια περιπέτεια. Αυτή είναι η Πελοπόννησος, αυτή που αναφέρεται στα ταξιδιωτικά περιοδικά και βιβλία. Και είναι καιρός, αφού όλος ο κόσμος την έχει ανακαλύψει, κάποτε επιτέλους να την ανακαλύψουν και οι Έλληνες... Και πρέπει να προλάβουν, πρέπει να κάνουν κάτι πριν καλυφθεί όλη από το μισό σκουπιδαριό και το μισό σκατό της υφηλίου! Είναι κάτι το φοβερό το τι σκουπίδι, σκατό και βρώμα από κάτουρο βρίσκει κανείς το καλοκαίρι ειδικά στις βρύσες της Πελοποννήσου! Αυτό είναι που χαίρομαι σ΄ αυτό μου το ταξίδ, γιατί αυτά τα τρία λείπουν! Το σκουπίδι δεν λείπει, επειδή αντέχει στο χρόνο, λείπει όμως η βρώμα των απεκκρίσεων. Χαίρομαι να σταματώ στις βρύσες για νερό και να μη βλέπω πάρα πολύ σκουπιδαριό, όπως επίσης και να μη μυρίζω σκατό και κάτουρο.

Οι δρόμοι συνεχώς ανεβοκατεβαίνουν. Η ανάβαση στο βουνό Ολίγυρτος είναι ατέλειωτη. Υπάρχει χιόνι εδώ κι εκεί στο δάσος. Ο δρόμος ανεβαίνει φιδωτά.
Ολίγυρτος, τι υπέροχη λέξη! ήχος μαγικός από τα βάθη της φυλής, άντε τώρα να την ετυμολογήσεις... Πούσι τρέχει στις βουνοπλαγιές, αφήνει να ξεπετιέται από μέσα του ο βαθυγάλανος ουρανός. Καταπληκτικές εικόνες. Στην κορυφή, θα περάσω για λίγο μέσα από μια πολύ πυκνή ομίχλη. Δεν μπορώ να δω σε απόσταση δέκα μόλις μέτρων. Τα ρούχα μου πιάνουν υγρασία. Αμέσως βγαίνω από το σύννεφο και η ατμόσφαιρα ξεκαθαρίζει πάλι. Σαν από ένα θαύμα, ένας αστραφτερός ουρανός με τυφλώνει. Σταματά ένα αγροτικό, ο οδηγός απορεί πως δεν πέθανα από το κρύο. Εγώ δεν έχω λόγους να απορώ. Όταν ωστόσο ξεχύνομαι στη γρήγορη κατηφόρα μέχρι την Κανδήλα, στον καινούργιο καλοστρωμένο δρόμο, χμ... πραγματικά ήρθε η στιγμή να το ξανασκεφτώ αυτό που είπε!

Έφτασα στη Βυτίνα. Θα περάσω το βράδυ σε μια συστάδα έλατα, ένα μέρος όπου έχω κατασκηνώσει ξανά κάποτε στο παρελθόν. Μια γιαγιά με ένα γαϊδουράκι περνάει και λέει χωρίς να περιμένει καμιά απάντηση ή σχόλιο από τη μεριά μου να πάω στο χωριό να μείνω γιατί εκεί κάνει κρύο. (Κάτι μού λέει ότι αυτή κάτι θα ξέρει.)

Είμαι αρκετά κουρασμένος, ώστε μετά από το φαγητό κλείνω τα βλέφαρα, αφού καλωσορίσω το φεγγάρι που σηκώνεται δειλά-δειλά από το λόφο της ανατολής. Μπαίνω στον υπνόσακο και βολεύομαι μια χαρά. Μπορεί η θερμοκρασία να πλησιάζει στο μηδέν, αλλά εννενήντα έξη χιλιάδες χιλιόμετρα αιμοφόρων αγγείων φροντίζουν και με κρατούν ζεστό.

Ξυπνώ. Νύχτα, η ώρα είναι τέσσερις. Θέλω να φορέσω κάτι παραπάνω στα πόδια, ένα ζευγάρι μάλλινες κάλτσες και να συνεχίσω από το άλλο πλευρό. Αλλά ας βγω για λίγο έξω. Η θερμοκρασία έπεσε αρκετά κάτω από το μηδέν. Θεέ... τι τοπίο! Τι πλανήτης είναι αυτός;

Τα δέντρα, τα ξερόκλαδα, ο φράχτης, το γρασίδι, το πεζούλι, οι πέτρες, τα πάντα είναι σκεπασμένα από πάγο, λευκό πάγο. Η υγρασία του αέρα πάγωσε ερχόμενη σε επαφή με τα πράγματα της γης. Και υπάρχει μια ολόγιομη πανσέληνος εκεί ψηλά, ένας κάθετος προβολέας που ρίχνει ένα αλλιώτικο φως στο κατάλευκο τοπίο. Για να κάνει αυτή τη νύχτα την πιο παράξενη οπωσδήποτε μέρα της ζωής μου!

Ας ανάψω μια καλή φωτιά για να με ζεσταίνει, γιατί τις λίγες ώρες που απομένουν ως την αυγή, θα μείνω να θαυμάσω, να χορτάσω αυτό το αναπάντεχο θέαμα. Μέχρι να ξημερώσει, θα ταΐζω τη φωτιά και θα κάνω περιπάτους στο οροπέδιο, και στο κοντινό ποταμάκι.

Στην τέλεια γαλήνη, αφουγκράζομαι με τη μεγαλύτερη προσοχή τον ήχο από το παγωμένο γρασίδι κάτω από τα βήματά μου. Βρίσκομαι σε έναν άλλον πλανήτη, τον πλανήτη του λευκού πάγου.

Η φωτιά θα χρησιμεύσει και στην ετοιμασία ενός καλού πρωινού. Με αυτό το κρύο χρειάζομαι θερμίδες. Μόλις ξημερώσει, βρίσκομαι στον ασφάλτινο δρόμο πανέτοιμος. Καβαλώ τη σέλλα μου. Οι πεταλιές μου αυτές αναμφίβολα είναι οι πιο κρύες της ζωής μου. Μετά από τη διασταύρωση για Δημητσάνα, ο δρόμος κατηφορίζει στη ρεματιά του Λούσιου.

Και εδώ μέσα όλα είναι άσπρα. Κάτασπρα! Πάγοι σκεπάζουν κάθε γήινη έξαρση, πάγοι κρέμονται από τα φυτά της παραποτάμιας βλάστησης, από τα ξύλα, τους βράχους, από ό,τι σηκώνεται στον αέρα. Μέσα από το ποτάμι αναδύονται ατμοί. Απορώ πως μπορώ να λειτουργώ μέσα σε τέτοιο κρύο πάνω στη σέλλα ενός ποδηλάτου που εξακολουθεί να κινείται στην κατηφοριά με αρκετά χιλιόμετρα την ώρα. Σήμερα αλλάζω αντίληψη για την αντοχή του ανθρώπου στο κρύο. Φυσικά η ορειβατική μου βέστα κάνει δουλειά... Σήμερα αποκτώ άλλη άποψη για τις αντοχές του ανθρώπινου σώματος.

Η Δημητσάνα είναι ένα πανόραμα. Δεν έχω συναντήσει οικιστικό σύνολο με τόσο χαρακτηριστική τοπογραφική διαμόρφωση. Αλλά η Στεμνίτσα αποδεικνύεται μια ακόμα πιο ευχάριστη έκπληξη. Το πέτρινο χωριό που απλώνεται γύρω μου είναι μαζί με τα Ζαγόρια (αρκετά μακριά από αυτό το μέρος) ένας πραγματικά αγνός χώρος φτιαγμένος από ανθρώπινο χέρι. Τέτοιοι χώροι είναι σπάνιοι, όσοι έχουν απομείνει. Από τις εποχές όταν οι άνθρωποι κατασκεύαζαν κάτι όχι μόνο με κριτήρια που απορρέουν από τις πρακτικές ανάγκες. Με κατακλύζει μια αβίαστη αίσθηση νοσταλγίας.

Από τη Στεμνίτσα μέχρι την Καρίταινα ο δρόμος είναι κατηφορικός μέσα σε θαμνότοπους. Η δύναμη της βαρύτητας παρασύρει το ποδήλατό μου, το αφήνω μόνο του να κυλά. Κατεβαίνω τις αλλεπάλληλες στροφές με το βλέμμα μπροστά μου στις κοιλάδες εκεί κάτω, τους λόφους του νότου που με περιμένουν. Με περιμένει ο νότος να με ζεστάνει, καθώς ο ήλιος γλυκαίνει τη χειμωνιάτικη γη με πολύτιμες ακτίνες.

Διασχίζω την πεδιάδα της Μεγαλόπολης. Μονότονο τοπίο που επαναλαμβάνεται. Βελανιδιές που έμειναν στα χρώματα του φθινοπώρου, κίτρινο, καφέ, κόκκινο ξεπλυμένο, άπειρες αποχρώσεις. Λες και ο τόπος εδώ ξεχάστηκε να γιορτάζει ακόμα το φθινόπωρο. Ο δρόμος στρίβει, ανεβοκατεβαίνει, περνά λόφους. Χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς χωριά, χωρίς ανθρώπους, με πολλή ερημιά. Πόσο διαφέρει αυτός ο τόπος το καλοκαίρι με τουρισμό από τον χειμώνα χωρίς τον τουρισμό!

Ο ήλιος κάνει τα πάντα όλο και πιο κίτρινα. Είναι ώρα να αρχίσεις να ζεις με τη γαλήνη.

...

Ξημέρωσε. Χριστούγεννα σήμερα. Βγαίνω από την σκηνή. Είμαι σε ένα ήρεμο αγροτικό τοπίο. Η θερμοκρασία του αέρα είναι σήμερα ηπιότερη. Στον πρώτο ήλιο της ημέρας ευκαιρία να αερίσω τη σκηνή και τα ρούχα μου, μετά την ηπειρωτική περιπέτεια. Πρέπει να έχει γύρω στους οκτώ βαθμούς, αλλά μετά από το χθεσινό κρύο μού φαίνεται σκέτη απόλαυση, σε βαθμό που μένω με το κοντομάνικο και δεν με ενοχλεί. Θυμάμαι μια φωτογραφία: ήταν ένας ιθαγενής μιας φυλής των Ιμαλαΐων, καθισμένος μέσα στην πάνινη σκηνή και γυμνός από τη μέση και πάνω ετοίμαζε φαγητό. Η θερμοκρασία μέσα στη σκηνή ήταν λίγο κάτω από το μηδέν, δηλ. εκεί μέσα είχε ζέστη.

Αρχίζει πάλι η πέτρινη Μάνη. Η χαρακτηριστική στιγμή της σημερινής ημέρας είναι η δύση στο μανιάτικο τοπίο. Ο δρόμος ελίσσεται στο απόκρημνο βραχώδες τοπίο, πάνω από τη θάλασσα. Όλα τα λούζει ένα βαθύ πορτοκαλί φως από ένα παράξενο ήλιο που ρίχνει τις αχτίδες του ακριβώς οριζόντια, από το σημείο ακριβώς όπου ενώνονται ουρανός και πέλαγος. Μια ατελείωτη στιγμή που κρατά από την Λαγκάδα μέχρι το ερημικό μέρος που θα κατασκηνώσω, κάπου μετά από τον Άγιο Νίκωνα. Είναι ένα οροπέδιο που κρέμεται πάνω από την Μεσόγειο. Αφιλόξενο αλλά εντυπωσιακό, πετρώδες, αψύ μανιάτικο σκηνικό. Μια τόσο ζωντανή, πολύ ζωντανή νεκρή φύση.

Πολλές κραυγές αλεπούς. Λές και πολιορκούν το οροπέδιο όπου βρίσκομαι! Τι τις έπιασε και ουρλιάζουν ασταμάτητα όλες μαζί;

...

Στον Κοσμά, πάνω στον Πάρνωνα, το κρύο είναι πολύ τσουχτερό. Αποφασίζω να μην κατασκηνώσω εδώ, αλλά κάτω στο Λεωνίδι. Είναι 30 χιλιόμετρα, και έχω 40 λεπτά στη διάθεσή μου μέχρι να νυχτώσει. Ντύνομαι σαν άρμα μάχης για την κατηφόρα. Πολύ κρύο! Ο δρόμος είναι επικίνδυνος. Γεμάτος λακκούβες, σαμάρια, χώματα, πέτρες, πεσμένοι βράχοι, σκουπίδια, λάδια, ψοφίμια, κοπριές κι ό,τι άλλο είναι δυνατό να συναντήσει κανείς στην ελληνική άσφαλτο. Ό,τι δεν είναι αδύνατο να συναντήσει κανείς στην ελληνική άσφαλτο. Στροφές επικίνδυνες κρέμονται πάνω από τους γκρεμούς. Ξεχύνομαι μέσα στις υπέροχες γνωστές χαράδρες. Μπουλούκια από κατσίκια ξεπετάγονται πίσω από τα βράχια και μού κόβουν το δρόμο. Ένας βοσκός κατατρόμαξε, με παρατηρεί σαν εξωγήινο μέχρι να χαθώ πίσω από τα βράχια. Επιστρατεύω τις δυνάμεις μου και την ικανότητα στην οδήγηση. Και εγώ και το ποδήλατο δοκιμαστήκαμε σκληρά και υπέροχα. Χώνω στη γη το τελευταίο πασσαλάκι της σκηνής με το φως του φαναριού.

Όλυμπος - Νοέμβρης του ΄88
Το βασίλειο του βουνού (αποσπάσματα)

Κοιμήθηκα σε ένα δασάκι, κάπου στα μέρη της Κατερίνης. Μόλις ξημέρωσε και η θερμοκρασία είναι κάτω από το μηδέν. Όταν αρχίζω την ανηφόρα ζεσταίνομαι, όταν κάνει κρύο η ανηφόρα σε ζεσταίνει. Να ταξιδεύεις χειμώνα σίγουρα είναι για τους έμπειρους. Το σώμα έχει τις δυνατότητές του, αλλά πρέπει να τις γνωρίζεις.

Με τέτοιο κρύο, η διαδρομή αργεί να με απορροφήσει. Αλλά αισθάνομαι λεύτερος πάλι όπως παλιά, πολύ καιρό είχα να ταξιδέψω. Η ανάσα μου πετάγεται πριν από μένα σαν ένα άσπρο φουγάρο. Στα ψηλά συναντώ και χιόνια. Στις κατηφόρες το κρύο τσούζει.

...

Απόλυτη ερημιά στο δάσος. Ο χωματόδρομος έχει λάσπη αλλά ευτυχώς δεν κολλάει, είναι υγρή και σχηματίζει ένα αργιλώδες πήγμα που δεν πιάνει στα λάστιχα. Έχει επίσης χιόνι, αλλά είναι παγωμένο και δεν δημιουργεί σημαντικό πρόβλημα στην κίνηση.

Είσαι δυνατός, ζεστός, γεμάτος όρεξη. Δουλεύεις, κόβεις ξύλα, ό,τι και να κάνεις στο βουνό ξεκουράζεσαι. Αυτά που χρειάζεσαι στο χειμωνιάτικο βουνό είναι το καλό φαγητό και η καλή διάθεση. Όταν υπάρχει και η καλή παρέα είσαι πραγματικά πλούσιος. Στις ακτίνες του ήλιου ευχαριστήθηκα ένα ντους γυμνός με το λάστιχο του νερού που έρχεται από την πηγή.

Τα φθινοπωρινά χρώματα ξεκουράζουν το μάτι, κάτω από τις χιονισμένες κορφές. Είναι προχωρημένο απόγευμα, όταν έρχεται κάποιος γνώριμος από το χωριό. Ζητά τη βοήθειά μας γιατί έχασε κατσίκια, αν μείνουν έξω θα τα φάνε οι λύκοι. Ο Β. ανέβηκε στη ράχη, εγώ κατέβηκα στη ρεματιά, όπου και εκεί το καταπληκτικό αυτί του Χ. άκουσε κουδούνια, όταν εγώ δεν μπορούσα να ακούσω τίποτα άλλο από την απέραντη σιωπή του ολύμπιου δάσους. Κατηφορίζω κουτρουβαλώντας στις κακοτοπιές και μετά από μισή ώρα επιτέλους τα βρίσκω. Κυνηγώ το κοπάδι με ξύλα και πέτρες, ότι μπορώ. Η περιπλάνηση στο κακοτράχαλο δάσος, με τα πανύψηλα δέντρα και τους πυκνούς θάμνους είναι δύσκολη υπόθεση. Τελικά όταν χάνεται και το τελευταίο φως της μέρας, συναντιόμαστε όλοι στη στάνη επιτέλους.

Το κοπάδι είναι τεράστιο. Ο Χ. μάς προειδοποιεί να είμαστε αδιάκοπα δίπλα του γιατί τα σκυλιά θα μας σκίσουν. Τα θηριώδη τσομπανόσκυλα μπορούν να σε κάνουν κομμάτια σε χρόνο μηδέν. Βγάζει από το αυτοκίνητο δυο καρβέλια από πιτυρούχο ψωμί μεγάλα όσο μια αγκαλιά, τα κόβει στη μέση με ένα μαχαίρι και πετάει από ένα κομμάτι ταυτόχρονα σε όλα τα σκυλιά για να μη γίνει μάχη. Τα θηρία τα αρπάζουν και κάθονται στη γη μακριά το ένα από το άλλο. Έτσι στο μισοσκόταδο αν τα έβλεπα χωρίς να ξέρω τι ζώα είναι, θα τα περνούσα για παρδαλά γαϊδούρια.

...

Ήρθε η μέρα της αναχώρησης. Φεύγω από το δασικό δρόμο μέσω Πέτρας. Υπέροχη διαδρομή. Έχω περάσει και καλοκαίρι, αλλά τα χρώματα αυτή την εποχή δίνουν εικόνες φαντασμαγορικές. Έφυγα πρωί ώστε η λάσπη και το χιόνι να είναι παγωμένα, δεν λερώθηκα καν. Γλιστρά όμως, πέφτεις μερικές φορές, και οδηγείς αργά.

Κάπου μετά το Ξερολάκι ξεχνιέμαι στα παιχνίδια που μου κάνει ένας μικρούλης σκίουρος. Του αφήνω μερικά φουντούκια στο δέντρο του. Καθώς τον παρατηρώ, ακούω κοντά γρυλισμούς. Ψυχή δεν υπάρχει τριγύρω, ούτε άνθρωποι ούτε δρόμοι ούτε ζώα, άρα είναι λύκοι. Ας μη διακινδυνέψω μια τέτοια συνάντηση... αντίο σκίουρε!

Η αλάνθαστη συνταγή της ποδηλατικής ευτυχίας

Ό,τι δεν χαρίζεται κερδίζεται

Βομβαρδίζεται ο μέσος άνθρωπος από τα ινστιτούτα αδυνατίσματος, τα περιοδικά, τις εκπομπές της τηλεόρασης και τις διαφημίσεις με τις κορμάρες των μοντέλων να παρελαύνουν μπροστά του, που έχει σηκώσει τα χέρια, δεν δίνει σημασία σε τίποτα, συνεχίζει να καπνίζει ένα πακέτο τη μέρα, τρώει στο πόδι στο φαστφουντάδικο, κι όταν γυρίζει κουρασμένος από τη δουλειά (αν γυρίζει νωρίς θα είναι από τους τυχερούς!) τεντώνεται μπροστά στην τηλεόραση. Αλλά και εκεί καραδοκούν οι κορμάρες, ενώ έξω ένας υπέροχος καιρός θα έβαζε σε πειρασμό ακόμα και το διάβολο για μια βόλτα με ποδήλατο.

Κάποιοι τού σφύριξαν στο αυτί ότι είναι ωφέλιμο το τρέξιμο, η κωπηλασία, ή οποιοδήποτε άθλημα. Όταν όμως έρχεται η ώρα να βγεις έξω και να αρχίσεις επιτέλους τη νέα δραστηριότητα, τότε έρχεται και η ώρα του μεγάλου πειρασμού. Η μάχη να ξεπεράσεις τη δύναμη της συνήθειας. Για να αλλάξουν οι συνήθειες πρέπει να προκύψει μια εξωτερική δύναμη. Ένας φίλος που θα κατορθώσει να σε παρασύρει, ένα βιβλίο που θα κατορθώσει να σε πείσει ή ο ειλικρινής γιατρός που θα σου το πει κατάμουτρα ότι τα ψωμιά σου είναι μετρημένα αν δεν ασκηθείς, ώστε να απομακρυνθεί ο κίνδυνος παχυσαρκίας ή ενός καρδιακού επεισοδίου. (Φυσικά η εμπορική ιατρική ασχολείται στην πράξη με τη θεραπεία και όχι με την πρόληψη, πώς αλλιώς θα βγούνε τα λεφτά;)

Το κάθε θύμα του συνδρόμου παχυσαρκία-αδράνεια-υποκινητικότητα έχει το δικό του λόγο γι΄ αυτό που κάνει - πιο σωστά γι΄ αυτό που δεν κάνει. Για τους περισσότερους, η στιγμή της κρίσης μπορεί να έρθει ένα πρωί που κοιτώντας τον εαυτό τους στον καθρέφτη ή ρίχνοντας μια ματιά στην πρώιμη κοιλίτσα θα διαπιστώσουν ότι η νεότητα δεν είναι παντοτινή - οπότε αν θέλουν να λένε ότι κάνουν ό,τι μπορούν για να την διατηρήσουν όσο μπορούν, πρέπει να περάσουν στη δράση. Για τους περισσότερους το πρόβλημα είναι η συνεχής χρήση του ΙΧ. Πώς να βγάλεις το ποδήλατο από το υπόγειο όταν το ΙΧ σε περιμένει στο πεζοδρόμιο να γυρίσεις τη μίζα και να εξαφανιστείς στο λεπτό; Το ΙΧ είναι η μάστιγα της δημόσιας υγείας. Η κίνηση είναι η βάση της υγείας σου, αλλά το αυτοκίνητο σε καταδικάζει σε ακινησία. Ξέρεις πόσο υποφέρει το σώμα σου στο κάθισμα του αυτοκινήτου; Εσύ λες αχ τι καλά που σε μικρό χρόνο πας μακριά, αλλά αν το σώμα σου είχε στόμα ξέρεις τι θα άκουγες; Πράγματα βέβαια που δεν θα ακούσεις από τις εταιρείες αυτοκινήτων, ούτε από την κυβέρνηση. Το σώμα δεν γνωρίζει από χρόνο, το σώμα υποφέρει χωρίς να μιλάει.

Σε μένα, η στιγμή της κρίσης ήρθε ένα πρωί στα 16 μου χρόνια. Ήμουν ένα παιδί με κακή υγεία, υποκινητικό, ευαίσθητο, έντονα συναισθηματικό και παχύσαρκο. Έβλεπα άλλους νέους της ηλικίας μου αλλά και μεγαλύτερους να τρέχουν, να πηδούν, να έχουν μια σωματική ικανότητα και συνειδητοποίησα ότι δεν θα ήθελα σε καμιά περίπτωση να είμαι «κορόιδο» - γιατί οι άλλοι να μπορούν να κάνουν κάτι που δεν μπορώ εγώ; Κατάλαβα λοιπόν ότι έπρεπε να κατακτήσω με την προσπάθεια το ζητούμενο. Σε ένα βιβλίο διάβασα ότι μια εύκολη σωματική άσκηση είναι η ποδηλασία. Δεν είχα ποτέ μου ασκηθεί σε τίποτα και οι πρώτες πεταλιές ήταν πολύ δύσκολες - αγκομαχούσα για να βγάλω την ανηφόρα έξω από το σπίτι. Είχα όμως τέτοια χαρά που μπορούσα να πηγαίνω όπου ήθελα στη γειτονιά και για όλες τις δουλειές και βόλτες, που ένοιωθα πολύ ανεξάρτητος κι αυτό μού έδινε φτερά.

Το ποδήλατο ήταν ο ευκολότερος τρόπος να πάω οπουδήποτε. Στο σχολείο, στο φροντιστήριο, για ψώνια, για βόλτα, στο ραντεβού, για μπάνιο, στα μαγαζιά, οπουδήποτε. Αφού κατάφερα τους γονείς μου να μού αγοράσουνε το ποδήλατο, αφού «όλα τα παιδιά είχαν ποδήλατο», το χρησιμοποιούσα για τις μετακινήσεις και μού περίσσευε τώρα περισσότερο από το χαρτζηλίκι γιατί δεν πλήρωνα εισιτήρια. Ακόμα και η βόλτα του σαββατοκύριακου έφτασε να είναι μια ποδηλατική έξοδος. Ακόμα και το διάλειμμα από το διάβασμα ήταν μια βόλτα με το ποδήλατο.

Αυτό που με εντυπωσίαζε ήταν που τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν κάποια προσπάθεια για «γύμναση» ή για «φυσική κατάσταση» ή τίποτα τέτοιο. Το πράγμα ήρθε τόσο ανεπαίσθητα, που δεν το κατάλαβα ποτέ μου πώς άρχισαν σιγά-σιγά τα κιλά μου να λιγοστεύουν, τα πνευμόνια μου να γεμίζουν, η προβληματική καρδιά μου να συνέρχεται, οι ώμοι μου να ανοίγουν, ή όρεξή μου να έρχεται στα σωστά της, το κορμί μου να δένει, τα πόδια μου να με κρατούν με λιγότερη προσπάθεια. Όχι μόνο ήμουν σε θέση να τα βγάζω πέρα καλά στη γυμναστική και τα παιχνίδια του σχολείου, αλλά και το μυαλό μου δούλευε καλύτερα, έδινα λιγότερο χρόνο στο διάβασμα, περισσότερο χρόνο για να εκείνα που έκανα κέφι. Μάλιστα, παρατήρησα ότι είχα μια όρεξη με το πρωινό ξύπνημα να βγαίνω έστω για λίγο χρόνο για τρέξιμο ή για μια γρήγορη βόλτα. Αυτό μού έδινε ένα κέφι χωρίς προηγούμενο - άνοιγε με μια κίνηση τα πνευμόνια μου, όπως και την όρεξή μου. Γυρίζοντας σπίτι, έτρωγα ένα γερό πρωινό και άρχιζα με τον καλύτερο τρόπο την καινούργια μέρα. Μερικές φορές ένα κρύο μπάνιο έστελνε τη διάθεσή μου στα ύψη.

Το ξαναλέω: κανένα από όλα αυτά δεν ήταν κάποια προσπάθεια για «γύμναση» ή για «φυσική κατάσταση» ή τίποτα τέτοιο.

Θέλεις να βγεις από τον φαύλο κύκλο της απραξίας; Φρόντισε αυτό να το κάνεις με μια δραστηριότητα που δεν θα κρατά το μυαλό σου σε αυτό που κάνεις αλλά σε αυτά που κερδίζεις με αυτό που κάνεις. Όταν παίρνεις το ποδήλατό σου να πάς κάπου, κάνε το όχι γιατί θέλεις να κάνεις ποδήλατο αλλά γιατί θέλεις να κάνεις τις δουλειές σου. Χωρίς να το καταλάβεις, θα μπει το ποδήλατο στη ζωή σου και μαζί με αυτό θα ανοίξει και ένας καινούργιος δρόμος για την υγεία σου.

Χρόνια αργότερα, έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο για τη σωστή διατροφή. Συνειδητοποίησα ότι διατροφή σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από πρόσληψη θερμίδων. Με μια φυσική και καλύτερη ποιοτικά τροφή, η άσκηση έγινε ακόμα πιο εύκολη. Τον πρώτο καιρό έχασα βάρος, αλλά αυτό ήταν καλό σημάδι, το σώμα απαλλάσσονταν από τα περιττά υλικά. Μια σωστή διατροφή βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος κι αυτό έχει αλυσιδωτές συνέπειες: βελτιώνεται η απόδοση του αναπνευστικού, μειώνεται η προσπάθεια για το ίδιο αποτέλεσμα, αυξάνεται η δύναμη, όλες οι καθημερινές δουλειές γίνονται με μικρότερη προσπάθεια, βελτιώνονται οι δεξιότητες, οι ψυχοσωματικές ικανότητες και η αυτοπεποίθηση. Η πλήρης τροφή δίνει στον οργανισμό όλα τα συστατικά που χρειάζεται (μέταλλα, βιταμίνες κλπ.) και δεν χρειάζεται αυτός να καταφεύγει στις αποθήκες του (δόντια, εσωτερικά όργανα κλπ.) οπότε η υγεία βελτιώνεται συνολικά. Το σώμα αποκτά την ικανότητα να αυτοθεραπεύεται, σε ειδοποιεί για τις ανάγκες του (ύπνος, φαγητό, άσκηση κλπ.), σε ειδοποιεί να κάνεις αυτό που πρέπει τη στιγμή που πρέπει.

Σιγά-σιγά, είδα ότι ήμουν ικανός για μεγάλες ποδηλατικές διαδρομές, ακόμα και ημερήσιες. Η ποδηλασία μεγάλων αποστάσεων είναι μια δραστηριότητα πολύ απαιτητική σε ενέργεια και ζωτικότητα. Έχει αποδειχτεί ότι πρόκειται για το πιο ενεργοβόρο σπορ, με διαφορά από τον μαραθώνιο και το σκι αντοχής. Κατάλαβα ότι για να μπορείς να πηγαίνεις με τις ώρες με το ποδήλατό σου, πρέπει να ελέγχεις πολύ καλά το ρυθμό και να ξέρεις να χειρίζεσαι τις δυνάμεις σου. Όλα είναι ζήτημα ενέργειας - αν ξέρεις να κάνεις οικονομία δυνάμεων, μπορείς να πάς οπουδήποτε!

Η ποδηλασία είναι άριστη μορφή άσκησης για την καρδιά και τα πνευμόνια. Είναι άσκηση καθαρά αεροβική. Έτσι και ξέρεις το ρυθμό σου, μπορείς να πάς κυριολεκτικά όσο μακριά θέλεις. Με έναν συνδυασμό διατροφής και άσκησης, τα πράγματα στη ζωή μας μπορούν να γίνουν πολύ καλύτερα. Αν θέλεις να έχεις τη μέγιστη ωφέλεια, πρέπει να ξέρεις ότι η διατροφή και η άσκηση είναι συμπληρωματικά. Όταν προσέξεις το ένα από τα δυο, το άλλο γίνεται ευκολότερο.

Όπως η διατροφή σου πρέπει να συμβαδίζει με όλες σου τις δραστηριότητες και τον τρόπο ζωής γενικά, έτσι και η ποδηλασία ως άσκηση πρέπει να είναι ενσωματωμένη μέσα στον τρόπο της ζωής σου, να συμπληρώνει τις άλλες μορφές καθημερινής δραστηριότητας, μέσα στον καθημερινό κύκλο της ζωής. Αυτό είναι κάτι που αυτός που αγαπά την ποδηλασία πρέπει να έχει στο νου του, γιατί δεν είναι καθόλου απαραίτητο και στην πραγματικότητα ούτε και ενδεδειγμένο να κάνει κανείς ποδηλασία και να αποκλείει όλα τα άλλα. Για παράδειγμα, υπάρχουν αθλητές όπως οι σκιέρ αντοχής που την καλοκαιρινή περίοδο κάνουν συστηματικά ποδήλατο, όχι μόνο για τα πόδια αλλά και για το καρδιοαναπνευστικό σύστημα. Και πέρα απ΄ αυτό, η ποδηλασία είναι και θεραπευτική.

Αυτό το τελευταίο είναι ένα από μεγάλα πλεονεκτήματα αυτής της άσκησης. Κάποτε στο τρέξιμο στραμπούληξα σοβαρά τον αστραγαλό μου. Τόσο σοβαρά, ώστε με πολύ κόπο κατάφερα να γυρίσω σπίτι από το ερημικό σημείο στο βουνό όπου ήμουνα. Για δυο περίπου βδομάδες, με το ζόρι μόλις που μπορούσα να περπατήσω! Και όμως: δυο μέρες μετά από το ατύχημα, μπορούσα να κάνω ποδήλατο κανονικά. Στο σημείο του πονεμένου αστραγάλου η άρθρωση δεν είχε την κινητικότητα που έπρεπε, αλλά μπορούσα να κάνω ποδήλατο κανονικά! Αυτό με κράτησε σε καλή κατάσταση και με την έντονη κυκλοφορία του αίματος, επιτάχυνε τη θεραπευτική διαδικασία. Καθώς κάθεσαι στο ποδήλατό σου, αυτό παίρνει το βάρος από τα πόδια και αυτό σημαίνει ότι, πέρα από το γεγονός ότι τα πόδια δεν σηκώνουν βάρος, αυτά έχουν να κάνουν μια πολύ ευκολότερη δουλειά, να παράγουν δηλαδή περιστροφικό έργο και όχι έργο αντίστασης. Αυτό επίσης σημαίνει ότι μπορείς να επιλέξεις οποιονδήποτε ρυθμό προσπάθειας, από τη μεγαλύτερη ένταση μέχρι ένα χαλαρό πεταλάρισμα που δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια βόλτα - αυτό το καταπληκτικό πλεονέκτημα ελάχιστες μορφές άσκησης το έχουν. Τρία είναι τα σημεία της επαφής: η σέλλα, το τιμόνι και τα πηδάλια. Το περισσότερο βάρος το σηκώνουν ο κορμός και τα χέρια.

Έχω παρατηρήσει - και είναι σίγουρα αδιαμφισβήτητο - ότι η συστηματική άσκηση με το ποδήλατο σε χαλαρώνει τόσο στο σώμα όσο και στο μυαλό. Ίσως η καλύτερη στιγμή για να κάνεις πράξη αυτή την αναγνωρισμένη θεωρία είναι όταν γυρίζεις σπίτι μετά από μια κουραστική μέρα δουλειάς. Όταν έχεις ένα κεφάλι σπασμένο από όλες τις έννοιες και τις καθημερινές φασαρίες και τα προβλήματα, τότε μπορείς να δοκιμάσει και να επιβεβαιώσεις αυτή την αλήθεια. Σε ένα τέταρτο, μπορείς να πιείς ένα χυμό ή ένα ποτήρι νερό, να βάλεις το ποδηλατικό σορτσάκι, να βγάλεις το ποδήλατο από τη θέση του και να βγεις στο δρόμο - αυτό ήταν! Ο Γόρδιος δεσμός έσπασε! Βέβαια αν ζεις στο κέντρο μιας μεγαλούπολης, τα πράγματα γίνονται λιγάκι δυσκολότερα. Αλλά πάντα μπορείς κάτι να κάνεις. Και πάντα θα προτιμάς τα ήσυχα δρομάκια, όσο μπορείς βέβαια, μακριά από τους πολυσύχναστους δρόμους. Θα έχεις στο μυαλό σου τις διαδρομές στην περιοχή σου που προτιμάς, και με λίγη καλή προσπάθεια θα μπορέσεις ίσως σε λίγο να βρεθείς στο αγαπημένο σου δασάκι και να γεμίσεις τα πνευμόνια σου με φρέσκο οξυγόνο.

Χωρίς βιασύνη, θα νοιώσεις το αεράκι να σού δροσίζει το πρόσωπο. Θ΄ ακούσεις πουλιά, θα δεις διάφορα πράγματα, άψυχα και έμψυχα, θα μυρίσεις το χορτάρι, τη γη, τη φύση, ιδίως αν είναι άνοιξη. Όλα αυτά θα ηρεμήσουν το σώμα και το μυαλό σου. Ακόμα κι αν βρίσκεσαι σε μια κορεσμένη αστική περιοχή και το περιβάλλον δεν έχει ενδιαφέρον, μπορείς να συγκεντρώνεσαι στο ποδήλατό σου και σε σένα. Είναι οι καλύτερες στιγμές για να μάθεις το σώμα σου και τον εαυτό σου.

Παρατηρείς την ανάσα σου, τα πόδια σου κλπ. Επίσης μαθαίνεις να οδηγείς το ποδήλατό σου καλύτερα. Αλλάζεις τις ταχύτητες όταν πρέπει, πηγαίνεις κοντά στους φράχτες για να περιορίσεις την επίδραση πλευρικών ανέμων, εκμεταλλεύεσαι το ρεύμα αέρα που δημιουργεί μια νταλίκα ή ποδηλατείς γρήγορα σε μια κατηφόρα εκμεταλλευόμενος στο μέγιστο τον ευνοϊκό άνεμο. Με την εξάσκηση, οι ενέργειες γίνονται ενστικτώδεις και δεν σε απασχολούν, δεν ξοδεύεις ενέργεια ή σκέψη γι΄ αυτές. Και πέρα από το ότι προστατεύεις τον εαυτό σου καλύτερα μέσα στην κίνηση, μαθαίνεις να χρησιμοποιείς τις δυνάμεις σου και έτσι να μετακινείσαι με το μικρότερο ενεργειακό κόστος.

Με τον καιρό, παρατηρείς ότι όλο και συχνότερα και όλο και πιο εύκολα βρίσκεσαι σε μια κατάσταση ηρεμίας, όπου είσαι τυλιγμένος από τις σκέψεις σου, όση φασαρία και να υπάρχει γύρω σου. Τότε ακριβώς οι καθημερινές έννοιες χάνουν τη δύναμή τους, παύουν να σε τυραννούν και σε αυτή τη χαλάρωση ανακαλύπτεις λύσεις σε προβλήματα που πριν από λίγο έσπαζες το κεφάλι σου γι΄ αυτά και δεν μπορούσες τίποτα να σκεφτείς.

Οι ειδικοί λένε ότι εκείνες τις στιγμές απελευθερώνονται μέσα στον εγκέφαλο οι ενδορφίνες. Κάτι θαυματουργές ουσίες, με χημική μορφή ανάλογη με αυτή των μορφινών. Μόνο φυσικά που πρόκειται για φυσικές ουσίες, τόσο φυσικές που ο ίδιος οργανισμός ξέρει καλά πότε που και πώς να τις δημιουργήσει. Εκεί λένε ότι οφείλεται η χαλάρωση και η ευχαρίστηση που αισθάνεται αυτός που ασκείται αεροβικά. Αυτές οι στιγμές μπορούν να γίνουν οι πιο πολύτιμες στιγμές ή ώρες της ημέρας. Είναι η ώρα της αναπνοής, της χαλάρωσης, είναι το γέμισμα των μπαταριών.

Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι: ο νόμος του «λίγο λίγο»

Υγιής δε γεννιέσαι, γίνεσαι. Η υγεία δεν χαρίζεται, κερδίζεται. Κερδίζεται λίγο λίγο κάθε μέρα. Είναι σαν ένα κεφάλαιο στην τράπεζα: αν κάθε μέρα παίρνεις έστω και ένα ελάχιστο ποσό κάποια μέρα θα τη χάσεις, αν κάθε μέρα προσθέτεις και λίγο, κάνεις κάτι για τον εαυτό σου, κάποια μέρα θα ανακαλύψεις ότι είσαι πλούσιος.

Πώς να κόψεις το κάπνισμα

Καπνιστής δεν γεννήθηκες, έγινες. Όπως έγινες, έτσι μπορεί και να ξεγίνεις. Πόσα τσιγάρα καπνίζεις; Πολλά; 20 τη μέρα; 30 τη μέρα; Λοιπόν, αριθμητική ξέρεις; Πάρε χαρτί και μολύβι, αρχίζουμε. Αν για 10 μέρες αντί για 30 τη μέρα καπνίσεις 29, θα εμφανιστεί κανένα σύνδρομο στέρησης; - Όχι. Αν συνεχίσεις τις επόμενες 10 μέρες με 28, θα εμφανιστεί κανένα σύνδρομο στέρησης; - Όχι. Αν συνεχίσεις τις επόμενες 10 μέρες με 27, θα εμφανιστεί κανένα σύνδρομο στέρησης;- Όχι. Συμπεράσματα: σε 300 μέρες μπορείς να κόψεις το κάπνισμα.

Θα μου πεις, και τι σχέση έχει το κάπνισμα με το ποδήλατο; Ίσως να έχεις ακούσει ότι ο αθλητισμός έχει κάποια σχέση με το τσιγάρο (αρνητική σχέση μάλλον, έτσι δεν είναι;) αλλά δεν έχεις την άμεση εμπειρία. Εδώ δεν θα μιλήσω ούτε εγώ! Ας δώσουμε το λόγο α) σε πρώην καπνιστές που το έκοψαν με τη βοήθεια του αθλητισμού και β) στους γιατρούς. Λένε λοιπόν αυτοί, ότι η άθληση βοηθάει στην νοητική απεξάρτηση. Ο εθισμός έχει δύο πλευρές, τη σωματική εξάρτηση και τη νοητική εξάρτηση. Όπως είδαμε η σωματική εξάρτηση είναι σχετικά εύκολη υπόθεση, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η νοητική εξάρτηση. Εδώ βοηθάει η συστηματική άθληση, συγκεκριμένα με δύο τρόπους: απομακρύνει τη σκέψη από το τσιγάρο (επειδή δεν είναι πρακτικό να κάνεις και τα δυο ταυτόχρονα) και επίσης καθαρίζοντας το σώμα το κάνει να ανέχεται λιγότερο το "μπούκωμα". Βλέπεις δηλ. σιγά σιγά ότι έτσι νιώθεις καλύτερα και σου αρέσει.

Πώς να γίνεις δυνατός ποδηλάτης

Ερώτημα: «μπορώ να ταξιδέψω με ποδήλατο; Πόσο μακριά μπορώ να πάω, αφού είμαι ανάθλητος;»

Απάντηση: πάρε πάλι χαρτί και μολύβι, θα κάνουμε πάλι λίγη αριθμητική

Είσαι άσχετος λοιπόν με το ποδήλατο. Θαυμάσια. Βέβαια 5 χιλιόμετρα μπορείς να κάνεις με το ποδήλατο. Οπωσδήποτε μπορείς! Η μόνη περίπτωση να μη μπορείς είναι να έχεις κάποια συγκεκριμένη μορφή αναπηρίας (ξέρεις, ακόμα και ανάπηροι κάνουν ποδήλατο...). Όσο αγύμναστος κι αν είσαι, και όσο σιγά κι αν πηγαίνεις, με το ποδήλατο 5 χιλιόμετρα θα τα κάνεις σε είκοσι λεπτά. Εύκολο να το κάνεις. Πάρε σήμερα το ποδήλατό σου και πήγαινε για 5 χιλιόμετρα. Τώρα! Όπου θέλεις.

Το επόμενο βήμα είναι αυτά τα 5 χιλιόμετρα να τα κάνεις και αύριο. Μη μου πεις ότι θα κουραστείς τόσο που αύριο δεν θα μπορέσεις να το ξανακάνεις! Και αύριο, και μεθαύριο, και την άλλη, σίγουρα μπορείς. Αν δεν μπορείς για οποιουσδήποτε πρακτικούς λόγους, δεν θα σου πω να το ξανακάνεις κάθε μέρα, αρκεί να το κάνεις 3 φορές την εβδομάδα. Σίγουρα μπορείς. Αυτό το πρόγραμμα τήρησέ το για 2 εβδομάδες.

Μετά από 2 εβδομάδες, αύξησε τη διαδρομή για 5 χιλιόμετρα. Μόνο 5 χιλιόμετρα, δηλαδή είκοσι λεπτά της ώρας παραπάνω. Μη μου πεις πως δεν μπορείς! Ντροπή! Σίγουρα μπορείς. Όχι μόνο μπορείς, αλλά θα αρχίσεις να το ευχαριστιέσαι περισσότερο. Τα 20 λεπτά απόλαυσης θα γίνουν 40.

Μάλλον καταλαβαίνεις τώρα πού το πάω... έτσι δεν είναι; Αν κάθε 2 εβδομάδες κερδίζεις 5 χιλιόμετρα, σε ένα χρόνο θα μπορείς ανά πάσα στιγμή να πάρεις το ποδήλατό σου και να κάνεις 52εβδομάδες/2=26, και 26Χ5=130 χιλιόμετρα.

Πρόσεξε όμως! Το σπουδαίο δεν είναι το ότι μπορείς να κάνεις 130 χιλιόμετρα (λίγα είναι, 130 χλμ. δεν είναι τίποτα). Το σπουδαίο είναι ότι το κατόρθωσες αυτό χωρίς να κουραστείς.

Το μεγάλο μυστικό

Το μεγαλύτερο μυστικό του ποδηλάτη που ξέρει, η καλύτερη συνταγή της υγείας είναι μία: Πρώτα μαθαίνεις να ποδηλατείς σωστά, και μετά το γρήγορα θα έρθει μόνο του. Μην σε ενδιαφέρει η ταχύτητα!

Μάθε να πηγαίνεις σωστά, μάθε τις δυνάμεις σου και σεβάσου τες.

Τα υπόλοιπα θα έρθουν μόνα τους. Τόσο φυσικά, τόσο υπέροχα, που θα απορήσεις με τον εαυτό σου.

Μερικά γεγονότα

· 30.000 άνθρωποι κάθε μέρα πεθαίνουν από την χαμηλή ατμοσφαιρική ρύπανση, για την οποία ο υπεύθυνος είναι το ΙΧ.
· Το 1989 ο ΟΗΕ εκτίμησε ότι στα μισά κέντρα των πόλεων του κόσμου ο αέρας περιείχε υπερβολικές συγκεντρώσεις τοξικών.
· Τα παιδιά που μεγαλώνουν κοντά σε αυτοκινητόδρομους έχουν 6 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο.
· Για έναν περίπατο 3 χιλιομέτρων, χρειάζεσαι ενέργεια όση το μισό μιας μικρής σοκολάτας. Για την ίδια απόσταση με αυτοκίνητο, χρειάζεσαι 10 φορές περισσότερη και από λάθος πηγή. Σοκολάτες έχουμε πολλές, αποθέματα πετρελαίου όχι.
· Ένα ποδήλατο καταναλώνει το 2% της ενέργειας που καταναλώνει ένα αυτοκίνητο ανά επιβάτη και ανά χιλιόμετρο. Η αγορά του κοστίζει το 3%.
· Τα αυτοκίνητα καταναλώνουν το ένα τρίτο του παραγόμενου πετρελαίου.
· Κάθε μέρα 3.000 άνθρωποι σκοτώνονται και 30.000 σακατεύονται στις ασφάλτους του πλανήτη μας. Το 75% από αυτούς δεν είχαν ποτέ αυτοκίνητο.
· Στο δυτικό κόσμο η πρώτη αιτία θανάτου για τα παιδιά είναι τα τροχαία.
· Την περίοδο 1974-1989 στις ΗΠΑ, οι θάνατοι από τροχαία ήταν 775.257, περισσότεροι από όλους τους νεκρούς αμερικανούς των πολέμων των ΗΠΑ από το 1775.
· Στη Διάσκεψη του Κιότο για την κλιματική αλλαγή, οι πετροχημικές βιομηχανίες ξόδεψαν 15 εκατ. δολάρια, με το σλόγκαν «οι αμερικανοί εργάζονται σκληρά, κ. πρόεδρε, μη διακινδυνεύετε το οικονομικό μας μέλλον».
· Στο δυτικό κόσμο η ετήσια αύξηση των ΙΧ είναι μεγαλύτερη από την αύξηση του πληθυσμού.
· Η συνολική απόσταση που διήνυσαν τα αυτοκίνητα στις δυτικές χώρες το 1985 ήταν 2,5 τρισεκ. μίλια, δηλ. μισό έτος φωτός.
· Αυτή τη στιγμή 50.000.000 αυτοκίνητα είναι σταματημένα μπροστά από κάποιο φωτεινό σηματοδότη με τη μηχανή τους να δουλεύει. Αυτό ισοδυναμεί με 4.000.000.000 άλογα να χοροπηδούν χωρίς να πηγαίνουν πουθενά.
· Ο κάθε φωτεινός σηματοδότης προκαλεί έκλυση 20 τόνων διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο στην ατμόσφαιρα, λόγω της καθυστέρησης των οχημάτων. Το μέσο αυτοκίνητο εκλύει το βάρος του σε διοξείδιο του άνθρακα κάθε χρόνο.
· Αν ο ένας στους τέσσερις κατόχους ΙΧ έκανε 8 χιλιόμετρα τη βδομάδα με ποδήλατο, 7.000.000 τόνοι διοξειδίου του άνθρακα λιγότεροι θα κατέληγαν στη γήινη ατμόσφαιρα κάθε χρόνο.
· Το ΙΧ συμβάλλει στην όξινη βροχή (έκλυση οξειδίων αζώτου) κατά 35%.
· Υπολογίστηκε ότι οι εκπομπές των αυτοκινήτων στις ΗΠΑ προκαλούν, όσον αφορά στη υποβάθμιση των εδαφών, απώλειες 4 δισεκ. δολαρίων για το σιτάρι, καλαμπόκι, σόγια και φυστίκι μόνο.
· Τα κλιματιστικά των αυτοκινήτων είναι η βασική πηγή έκλυσης των χλωροφθορανθράκων, που καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος.
· Η βελτίωση των αντιρρυπαντικών τεχνολογιών καλύπτεται κατά πολύ από την αύξηση των οχημάτων.
· Ο μέσος δυτικός άνθρωπος ξοδεύει 4 από τις ώρες του 24ώρου μέσα στο αυτοκίνητό του είτε δουλεύοντας γι΄ αυτό.
· Αν διαιρέσουμε την απόσταση που διανύει ο μέσος οδηγός κάθε χρόνο με τον χρόνο που δουλεύει για να πληρώνει το ΙΧ και για το συνολικό χρόνο που ξοδεύει οδηγώντας, η ταχύτητα που «κινείται» είναι 4 φορές μικρότερη από την ταχύτητα του μέσου ποδηλάτη.
· Η παραγωγή 4 λάστιχων για ένα ΙΧ απαιτεί 2 βαρέλια αργού πετρελαίου. Με την ενέργεια και τα υλικά που χρειάζονται για ένα μέσο αυτοκίνητο, φτιάχνονται 100 ποδήλατα.
· Το 35% των λιπαντικών για αυτοκίνητα καταλήγουν στο περιβάλλον.
· Το 50% όλων των διαδρομών με ΙΧ είναι μικρότερες των 8 χιλιομέτρων.
· Για αποστάσεις μικρότερες των 8 χιλιομέτρων στις πόλεις (30 λεπτά σε χρόνο), το ποδήλατο είναι ταχύτερο.
· Η μετακίνηση με ποδήλατο μπορεί να εξυπηρετήσει 10 φορές περισσότερους ανθρώπους σε σχέση με το ΙΧ για τον ίδιο χώρο.
· Το 70% των οδηγών κινούνται μόνοι.
· Αν αθροίσουμε το χώρο για παρκάρισμα και κίνηση (δρόμους), το ΙΧ αφαιρεί από τον ιστό μιας πόλης το 40% του χώρου.
· Στη σύγχρονη πόλη, ο κύριος παράγοντας κοινωνικής αποδιοργάνωσης, οικολογικής υποβάθμισης, σπατάλης ενέργειας και ανθρωποκτονίας (στις περιπτώσεις ενός προς πολλούς) είναι το ΙΧ.
· Η κατασκευή δρόμων για τα αυξανόμενα ΙΧ διασπά τον κοινωνικό ιστό όσο τίποτε άλλο, υποβαθμίζει το αστικό τοπίο, αυξάνει τα ατυχήματα και την εγκληματικότητα.
· Ψυχολογικές μελέτες έδειξαν, ότι το κυκλοφοριακό προκαλεί αύξηση της αρτηριακής πίεσης, μείωση της ψυχικής αντοχής (frustration tolerance), αρνητική διάθεση και αύξηση της επιθετικότητας.
· Μελέτες έδειξαν, ότι η οδήγηση του αυτοκινήτου προκαλεί αρνητικό αίσθημα απραξίας, αποτρέπει την απελευθέρωση των εντάσεων, δημιουργεί ένταση λόγω του αισθήματος της βιασύνης και προκαλεί μια ιδιάζουσα σύγχυση: το πάτημα του γκαζιού προκαλεί έκκριση αδρεναλίνης, ενώ με το πάτημα του φρένου η ενέργεια που δεν μπορεί να απελευθερωθεί επιστρέφει στο υποκείμενο.
· Στις ΗΠΑ το 1989 υπολόγισαν, ότι οι καθυστερήσεις στο κυκλοφοριακό κόστιζαν στη χώρα περισσότερα από 10 δισεκ. δολάρια το χρόνο σε χαμένο χρόνο εργασίας.
· Αν στο κόστος ενός ΙΧ προσθέταμε το κόστος των δρόμων, το κόστος στην υγεία και των ατυχημάτων και το κόστος στο περιβάλλον, το ΙΧ θα έπρεπε να κοστίζει 10 φορές περισσότερο.
· Αν αυτοί που οδηγούν μόνοι άφηναν το ΙΧ μια μέρα τη βδομάδα στο σπίτι, η συμφόρηση στους δρόμους θα μειώνονταν κατά 14%.
· 50 εκατ. αυτοκίνητα και 120 εκατ. ποδήλατα προστίθενται κάθε χρόνο στον πλανήτη.
· Στην Ασία συνολικά, τα ποδήλατα μεταφέρουν περισσότερους ανθρώπους από τα αυτοκίνητα όλου του κόσμου.
· Το κλείσιμο του κέντρου της Μπολόνια στο ΙΧ ελάττωσε την κυκλοφορία του ΙΧ στην πόλη κατά 70%. (Όχι όμως την κυκλοφορία των ανθρώπων βέβαια.)
· Στη Δανία, η αγορά και η κατοχή ΙΧ φορολογούνται, με χρήματα που πηγαίνουν για την κατασκευή ποδηλατοδρόμων και για τα μαζικά μέσα μεταφοράς. Το 35% του πληθυσμού πηγαίνει στη δουλειά με ποδήλατο.
· Στην Ολλανδία, το 1986 υπήρχαν 13.500 χιλιόμετρα ποδηλατόδρομοι και το ένα τρίτο των ανθρώπων πηγαίνουν με ποδήλατο στη δουλειά τους. Η φορολογία του ΙΧ θεωρείται «υπερβολική» και υπάρχει ο στόχος να μειωθούν τα αυτοκίνητα στη χώρα από τα 5 στα 3,5 εκατομμύρια.
· Στην Μπογκοτά της Κολομβίας, έχουν ένα πρόγραμμα, «η Πόλη για τους Πολίτες»: κάθε Κυριακή 56 χιλιόμετρα δρόμων κλείνουν για το ΙΧ.
· Στη Νέα Υόρκη, το 10% του εργατικού δυναμικού χρησιμοποιεί ποδήλατο.
· Στο Palo Alto της California, στις εγκαταστάσεις της Xerox δόθηκε ντους και πετσέτα για τους εργαζόμενους. Αμέσως το 20% των υπαλλήλων άρχισαν να πηγαίνουν στη δουλειά με ποδήλατο.
· Στις ΗΠΑ, μερικές εταιρείες προσφέρουν στους υπαλλήλους καινούργιο ποδήλατο, με την προϋπόθεση ότι θα το χρησιμοποιούν το λιγότερο 3 μέρες την εβδομάδα για να έρχονται στη δουλειά. Παρατήρησαν ότι οι εργαζόμενοι αποδίδουν περισσότερο.
· Ο πρόεδρος της Αργεντινής πρότεινε στους πολίτες να χρησιμοποιούν ποδήλατο, με την αύξηση των τιμών στα καύσιμα. Ο ίδιος είναι ποδηλάτης.
· Στην Ελλάδα του 2003 -και των μελλούμενων "πράσινων" Ολυμπιακών του 2004 κλπ. κλπ.- με το λεγόμενο "κοινωνικό πακέτο" το αυτοκίνητο άνω των 2000 κυβικών επιδοτείται...

Το ποδήλατό σου:

· Αποτελεί την καλύτερη συνταγή υγείας. Η καθημερινή χρήση του για μεταφορά είναι ο πιο ευχάριστος τρόπος ενσωμάτωσης στoν τρόπο ζωής μια άσκησης που θα σε συνοδεύει για όλη σου τη ζωή.
· Σε κάνει να νοιαστείς για τον εαυτό σου.
· Απομακρύνει το στρες.
· Παρέχει κινητική ανεξαρτησία όσο κανένα άλλο μέσο.
· Δεν αδειάζει την τσέπη σου.
· Σε μαθαίνει να χαίρεσαι τα καθημερινά πράγματα.
· Φέρνει το χαμόγελο στο πρόσωπό σου.
· Σε βοηθάει να σκέφτεσαι.
· Σε αφήνει να συμμετέχεις στον κόσμο.
· Να ακούς, να μυρίζεις, να πιάνεις, να νιώθεις.
· Να επικοινωνείς με τους συνανθρώπους σου.
· Σου αφήνει περισσότερο χρόνο για την οικογένειά σου, τους φίλους σου, τα χόμπι σου.

Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν το ποδήλατό τους… όχι δεν είναι προφήτες. Σκέφτονται απλά, πρακτικά, λογικά. Αυτά που άλλοι σε άλλες χώρες τα κατάλαβαν και τα εφαρμόζουν, εμείς φαίνεται ότι δεν τα καταλάβαμε. Σε κάποια χρόνια στο μέλλον, κι εμείς με τη σειρά μας θα τα κάνουμε, απορώντας πώς οι προηγούμενοι από μας δεν τα σκέφτηκαν...

Friendship Ride - Φθινόπωρο του ΄87

Άνθρωποι και ποδήλατα

19 Οκτωβρίου - 2 Νοεμβρίου 1987 (αποσπάσματα)

Friendship Ride - πορεία φιλίας. Δώδεκα Αυστραλοί ξεκίνησαν από την Αγγλία, από εκεί όπου ξεκίνησαν λέει οι πρώτοι άποικοι για την Αυστραλία πριν από δυο αιώνες, και μετά από 12.000 χιλιόμετρα στη σέλλα του ποδηλάτου τους θα καταλήξουν έπειτα από 5 μήνες στη χώρα τους. Η Αυστραλία το 1988 γιορτάζει τα 200 χρόνια - «the Bicentennial». Έφτασε κάποιο πρωί στην Ομοσπονδία Ποδηλασίας ένα έγγραφο από Αυστραλία, που εξηγούσε τα σχετικά. Όμως αυτά δεν είναι πράγματα για νεοέλληνες γραφειοκράτες, και μαζί με κάποιο φίλο τσιμπήσαμε την υπόθεση.

Σκοποί της πορείας: να μεταφέρει το μήνυμα της τριπλής φιλίας, το μήνυμα των τριών Φ - Φιλία για τους λαούς, Φιλία για την υγεία, Φιλία για το περιβάλλον. Να διαδώσει την αναγκαιότητα για καλή θέληση. Να συναντηθούν και να πορευτούν μαζί με ποδηλάτες από τη Δυτική και Νότια Ευρώπη, την Νοτιοανατολική Ασία και την Αυστραλία, να μεταφέρουν με αυτόν τον τρόπο ένα άμεσο μήνυμα φιλίας από το Περθ, την Αδελαΐδα και την Μελβούρνη σε 20 μεγάλες πόλεις. Να καλέσουν τους πολίτες του κόσμου να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους και ν΄ αρχίσουν να ενδιαφέρονται για την υγεία τους, την απαλλαγή από το στρες και την επιστροφή σε έναν τρόπο ζωής απλούστερο, ανεπιτήδευτο και φυσικότερο. Να συνεισφέρουν στον προβληματισμό και τη δράση για την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος. «Ως Αυστραλοί, γιορτάζουμε τα διακοσάχρονα της πατρίδας μας και μεταφέρουμε μήνυμα φιλίας. Θέλουμε να μάθουμε για τον τρόπο ζωής σας, τους φόβους σας, τα όνειρα και τις ελπίδες σας. Ατενίζουμε το 21ο αιώνα με αισιοδοξία για έναν κόσμο ειρήνης, φιλίας και συναδέλφωσης των λαών, χωρίς τείχη, χωρίς εχθρότητες, με κατοχυρωμένο το δικαίωμα στη διαφορά. Είμαστε μέλη του ανθρώπινου γένους και η γη είναι το σπίτι μας, ας προστατέψουμε λοιπόν το γένος και την κατοικία μας.»

Ηλικίες: από 21 μέχρι 72. Ασχολίες: φοιτητές, εργάτες, γιατροί, υπάλληλοι, καθηγητές, δημοσιογράφοι κλπ.. Η μεγαλύτερη γυναίκα είναι 62, ο μεγαλύτερος άνδρας 72 χρονών. Ο Stan δηλώνει λάτρης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Κάτι που με φέρνει σε δύσκολη θέση – πώς να τον δικαιώσεις;

Η πορεία θα αποτελέσει νέο ρεκόρ απόστασης από γκρουπ ποδηλατών. Τα έξοδα καλύπτονται αποκλειστικά από τους συμμετέχοντες ή πιθανούς βοηθούς καθ΄ οδόν. Τους άλλαξα τη διαδρομή, σχεδίαζαν το βασικό άξονα από Ηγουμενίτσα μέχρι Αθήνα μέσω Πάτρας αλλά τους αντιπρότεινα μια διαδρομή ασφαλώς πιο ενδιαφέρουσα. Θα καταφέρουν να βγάλουν σήμερα τα 100 χιλιόμετρα μέχρι τα Γιάννενα; Αν είναι τίποτα αργοτεμπέληδες εδώ θα πληρώσουν, την Ελλάδα θα τη θυμούνται και θα φτύνουν το γιακά τους. Μάλλον όμως όχι... έχοντας έρθει από το Λονδίνο θα έχουν ψηθεί. Χθες είχε εδώ ψιλόβροχο. Το τελευταίο πράγμα που θέλω στον κόσμο είναι τις επόμενες μέρες να έχει βροχερό καιρό. Οι Ινδιάνοι ήξεραν τον χορό της βροχής - εγώ που δεν ξέρω τον χορό της μη-βροχής τι να κάνω; Να το φέρρυ από Ιταλία, στην ώρα του. Η προκυμαία της Ηγουμενίτσας γεμίζει ποδήλατα. Αυτός θα πρέπει να είναι ο Σταν. Έφτασε χθες εδώ, για να αποφύγει ένα κομμάτι στην Ιταλία, επειδή σε ατύχημα τον χτύπησε αυτοκίνητο κι έσπασε πλευρό και είναι φρέσκο και πονάει! Δεν κρύβουν την ικανοποίησή τους που βρέθηκαν κάποιοι στη χώρα αυτή να ενδιαφερθούν και να τους βοηθήσουν. Πάμε στο Ξενία της πόλης για πρόγευμα με τον δήμαρχο. Τέτοια υποδοχή πουθενά δεν συνάντησαν. Εύχομαι να γίνουν και καλύτερα πριν φύγουν από αυτή τη χώρα…

...

Στην κατηφόρα ο Λάρρυ οδηγεί σα δαίμονας. Αδύνατο να τον ακολουθήσω, παρόλο που το ποδήλατό μου είναι καλό ενώ το δικό του ένα σαράβαλο που δε θα καταδεχόταν να κλέψει ούτε γύφτος αν το έβρισκε πεταμένο στην ερημιά. Και είναι παραφορτωμένο, τι δεν έχει μαζί του...

...

Στις μεγάλες ανηφόρες κάποιος μένει μαζί με τη Μάργκαρετ. Η Μ. είναι 62 χρονών. Δεν ξέρω ελληνίδα που θα έκανε ποτέ κάτι ανάλογο.

...

Μετά το Βοτονόσι παίρνουμε τα ύψη, αρχίζει η μεγάλη ανηφόρα. Το απόγευμα έχει προχωρήσει. Ένας-ένας κινούμαστε στα βουνά, μακρινές φιγούρες. Φτάνω πίσω από τον Σταν. Ντρέπομαι να τον περάσω. Το απολαμβάνει. Θέλει να μάθει για αυτά τα βουνά. Στα δεξιά μας χάσκει η χαράδρα κάτω από το τεράστιο Περιστέρι με τους απρόσιτους δασωμένους όγκους. Τα αεικίνητα πόδια του Σταν, τα πόδια των 72 χρόνων, νευρώδη και σίγουρα παλινδρομούν. Ο Σταν ποτέ του δεν ήταν αθλητής, η δουλειά του καθηγητής πανεπιστημίου παρακαλώ. Έτσι και μού βρεις στην Ελλάδα ακαδημαϊκό με τη δυναμικότητα αυτού του εβδομηνταδυάχρονου, εμένα να με κάνεις με τα κρεμμυδάκια. Ο Τέρρυ μου είπε ότι ο Σταν έχει και girlfriend. Θα μου αρκούσε να γνωρίζω ότι στην ηλικία σου θα έχω το κουράγιο σου Σταν, κι ας μην έχω τις φιλενάδες σου.

Μετά από μια επίσκεψη στο Μέτσοβο, θα συναντηθούμε για κατασκήνωση στα λιβάδια. Ο Σταν έμεινε στο Μέτσοβο, γιατί το πλευρό του πονάει αν κοιμηθεί σε σκληρή επιφάνεια. Το βράδυ είναι πολύ όμορφο. Είμαστε κατασκηνωμένοι κοντά στο δάσος, στο φως των κεριών.

...

Κατάρα. Σύννεφα μαζεύονται. Εδώ ο καιρός αλλάζει γρήγορα και πρέπει να φύγουμε. Με τον Τζιμ και τον Gerard ανεβαίνουμε σε ένα λόφο. Προς τα ανατολικά, υπάρχει μια θέα υπέροχη, κάτω στο χάος φαίνεται ο δρόμος, εκεί κάτω θα είμαστε σε λίγο. Ο Τέρρυ ξεκινά και γυρίζει πανικόβλητος. Πρέπει να ντυθούμε καλά - «absolutely freezing». Έχω αρκετές φορές ποδηλατήσει αυτή την ανηφόρα, αλλά ποτέ στην κατηφόρα. Ξεχύνομαι προς τα κάτω, αφήνω το ποδήλατο ασυγκράτητο.

Σταματάμε σ΄ ένα χάνι. Ενθουσιάζονται με την φασολάδα, έχει και γίγαντες στο φούρνο πραγματικά πεντανόστιμους. Τα πιάτα πηγαινοέρχονται άδεια προς τη μια κατεύθυνση και γεμάτα προς την άλλη. Ο Σταν γλείφεται. Και η υπόλοιπη κουζίνα συγκινεί τα μέγιστα μια ντουζίνα πεινασμένων Αυστραλών συν ένα. Επίσης και τα φρούτα που πουλούν στην άκρη του δρόμου για να βγάζουν το ψωμί τους από τους διερχόμενους γριές βλάχες. Είναι φιλικές και περίεργες με δαύτους τους ξένους.

...

Περιμένουμε στην Καλαμπάκα, ξαφνικά τι τρέχει; Πανζουρλισμός, αυτοκίνητα, φωνές, κλάξον, ποδηλάτες, στο πρώτο αυτοκίνητο κάποιος κραδαίνει δυο σημαίες, μια ελληνική και μια αυστραλιανή. Δεν πιστεύουμε στα μάτια μας. Ξεκινάμε όλοι, τα αυτοκίνητα εμπρός και πίσω και οι ποδηλάτες στη μέση για τα Τρίκαλα. Υπάρχει ατμόσφαιρα φιέστας. Ο Τζιμ βγαίνει στη μέση του δρόμου, παίρνει τις δυο σημαίες, τις στηρίζει στο σακίδιο του τιμονιού, βγάζει από το σακίδιο τα μήλα που πήρε από το χάνι (τουλάχιστον πέντε, διάολε δεν προλαβαίνω να τα μετρήσω) κι ενώ οδηγεί χωρίς χέρια το βαρυφορτωμένο ποδήλατό του παίζει στον αέρα τα μήλα στη μέση του δρόμου. Τι ζογκλέρ! Εισπράττει χειροκροτήματα. Φτάνουμε στην Ασκληπιού, τον κεντρικό δρόμο των Τρικάλων που είναι κλειστός στην κυκλοφορία! Ένα τεράστιο πανώ γράφει: «καλώς ήρθατε φίλοι μας Αυστραλοί, Welcome Friendship Riders». Το αποκορύφωμα είναι ένα καταπληκτικό δείπνο, όπου ήρθε και ο δήμαρχος με την γυναίκα του. Σα να μην έφταναν αυτά, μας βόλεψαν για το βράδυ όλους στο καλύτερο ξενοδοχείο. Οι Τρικαλινοί λάτρες της ποδηλασίας είναι εντυπωσιακοί!

Μένω σε ένα δωμάτιο με τον Λάρρυ. Μου διηγείται πού έχει ταξιδέψει. Έχει πάει σ΄ όλον τον κόσμο, έχει ανέβει ακόμα και στα Ιμαλάια με ορειβατική αποστολή. Έφτασε μέχρι ένα σημείο εκεί ψηλά και αυτό που κράτησε ήταν οι μνήμες, αλλά και η επιβίωση: «frightening experience».

...

Στη Λάρισα σταματάμε για ψώνια. Αυτοί που έχουν το μαγαζί είναι από τη Μελβούρνη. Ξέρετε, έχουμε και Αυστραλούς από τη Μελβούρνη εδώ.

...

Μετά την Θήβα, πρέπει να βγούμε δυστυχώς στην Εθνική. Ο μισός δρόμος φτιάχνεται και είναι κλεισμένος με κόκκινη ταινία. Είναι πραγματικά επικίνδυνο. Μερικοί από μας πηγαίνουν μέσα στην ταινία. Η Εθνική μάς ταλαιπωρεί. Μπαίνουμε στο Σχηματάρι για ψώνια. Σκοτεινιάζει, πού θα κατασκηνώσουμε; Παίρνουμε ένα μικρό δρόμο στα νότια, στους αγρούς. Μας συνταράζει ολόκληρους ένας τρομερός θόρυβος που κάνει τη γη να τρέμει. Ακριβώς μπροστά στα μάτια μας απογειώνεται ένα μαχητικό. Είναι η βάση της Τανάγρας! Βγαίνουμε από την άλλη μεριά του χωριού, περνώντας κάτω από την εθνική, στήνουμε τις σκηνές στο μισοσκόταδο μέσα σε ένα βρωμοχώραφο. Είμαστε κοντά σε ένα εργοστάσιο. Τι βρωμερός χώρος! Χώρος κατεστραμμένος, χώρος Αποκάλυψης. Αναπολούμε τα ωραία λεύτερα βουνά της Βόρειας Ελλάδας.

...

Σα να μην έφτανε η φρίκη της «εθνικής οδού» για τον ποδηλάτη, όλες τις μέρες του χρόνου, τυχαίνει να εκτελούνται και έργα. Πάντα έργα εκτελούνται σ΄ αυτή τη χώρα και τίποτα δεν ολοκληρώνεται. Η Ελλάδα είναι που εκτελείται με τα έργα. Το πλάτος του δρόμου είναι μειωμένο και πραγματικά κινδυνεύουμε. Οι νταλίκες γλείφουν τους ώμους μας. Προτιμώ να μπω σε μια μηχανή του κιμά παρά κάτω από τις ρόδες τους.

Σταματώ στα διόδια στο Σχηματάρι, διάβολε κάτι πρέπει να κάνω. Μπαίνω στο σταθμό της τροχαίας με καταπληκτική ψυχραιμία και τους... διατάζω να μάς διαθέσουν ένα περιπολικό.

Στο μεταξύ ο Jim μου προσφέρει γλυκό. Μα πού το βρήκε εδώ; Χθες πήρανε τούρτα για τα γενέθλια του Σταν, μπήκε στα 73! Εδώ πραγματικά ταιριάζει η ευχή των γενεθλίων όπως ακριβώς τη λένε στα αγγλικά: «many happy returns of the day, Stan!» Σου το εύχομαι ολόψυχα αυτό, δηλ. εύχομαι να γλιτώσεις σήμερα, ώστε να γλιτώσουμε και όλοι εμείς μαζί σου!

Η Carmel άλλαξε μπλουζάκι. Γράφει «Cocoda Trail». Δηλαδή; Ένα σκαρίφημα, ένα σχέδιο, μοιάζει με χάρτη. Δούλευε στη Νέα Γουινέα. Εκεί γίνεται κάθε χρόνο το Cocoda Trail, μια διάσχιση της Νέας Γουινέας από τη μια πλευρά στην άλλη με τα πόδια (με χέρια, πόδια, νύχια, ξύλα, σκοινιά) στη ζούγκλα, πολλές μέρες, η διαδρομή περνάει λέει από δυο τεράστια βουνά, δυο τεράστιες χαράδρες, υγρασία και άλλους κινδύνους. Οι λευκοί τη διαβεβαίωσαν ότι είναι επικίνδυνο μέρος για γυναίκα. Θυμάται και λίγα απ΄ τη γλώσσα των Παπούα, όπως «me like kisim sumpella kai kai», όλο αυτό πάει να πει «θέλω να φάω». Αυτό λέγανε οι Παπούα όταν έβλεπαν λευκό. Έρχεται πίσω μας ένα περιπολικό. Μας ακολουθεί και μας προστατεύει από τα μετόπισθεν, από εκεί είναι ο κίνδυνος. Όμως στα όρια του νομού μάς εγκαταλείπει, φωνάζω του αστυνομικού να ειδοποιήσει για άλλο. Τα έργα επιτέλους σταματούν κάποτε. Είμαστε μπροστά τρεις ποδηλάτες, και ένας ταξιτζής μάς κόβει απότομα το δρόμο: «να γυρίσετε, μια κοπέλα από την παρέα σας έπαθε ατύχημα». Γυρνάμε γρήγορα, μας κάνουν νόημα οι άλλοι σε ένα βενζινάδικο. Στη μέση κάθεται η Carmel ευτυχώς σε φυσιολογική θέση, δεν είναι σοβαρό, το μηρό έχει γδάρει και το χέρι. Ο Τζιμ που είναι γιατρός δεν ανησυχεί. Το πέσιμο ήταν άσχημο, το ποδήλατο θέλει σοβαρή δουλειά. Το κυριότερο πρόβλημά της είναι ότι δημιουργεί στους άλλους πρόβλημα... Θα βρεθεί τρόπος να την πάρω, στο στάδιο θα περιμένουν. Να περιμένεις εδώ μερικές ώρες θα είναι ευκολότερο από το Cocoda Trail, έτσι δεν είναι;

Άλλο περιπολικό ήρθε πίσω μας! Όταν οι αστυνομικοί κάνουν δουλειά είναι καταπληκτικοί. Κάπου στην Κηφησιά μπαίνει ξαφνικά ακόμα ένα περιπολικό μπροστά μας και ένας μοτοσυκλετιστής! Μας ανοίγουν δρόμο μέχρι να φτάσουμε στο Παναθηναϊκό. Ε μα την πίστη μου ποτέ άλλοτε δεν κυκλοφόρησα στην Αθήνα τόσο άνετα!!!

Ενδιαφέρουσα η υποδοχή στο στάδιο, αλλά ο νους μου είναι και μερικές δεκάδες χιλιόμετρα μακριά. Με κάποιον ευγενέστατο κύριο από την πρεσβεία και τον οδηγό του, με μια μεγάλη μαύρη διπλωματική μερσεντές, θα φέρουμε την Carmel από την κόλαση της εθνικής στο ολυμπιακό χωριό στην Καλογρέζα. Εκεί θα μείνουν για πέντε μέρες, μέχρι να φύγουν από την Ελλάδα.

...

Ο πρέσβυς κ. Peacock έδωσε ένα πάρτυ στην πρεσβεία, στο «Digeridoo Club». Το καλύτερο που ακούσαμε οι Έλληνες της παρέας εκείνο το βράδυ ήταν ότι σε καμιά άλλη χώρα δεν πέρασαν τόσο καλά.

...

Δευτέρα 2 Νοεμβρίου: Πριν ξημερώσει - πολύ πριν ξημερώσει! - τους συνέβη η τελευταία τρελή περιπέτειά τους σε ελληνικό έδαφος. Η μεταφορά όλων (άνθρωποι, πράγματα, ποδήλατα κλπ.) παστωμένοι όλοι στην καρότσα ενός μικρού φορτηγού και κλεισμένοι ερμητικά με την τέντα για να μη μας δει μάτι τροχονόμου, μέσα στη μαύρη νύχτα στην κοιμισμένη Αθήνα, από το Ολυμπιακό μέχρι το αεροδρόμιο.

Όλυμπος – Φθινόπωρο 1987
Το Βουνό των Ανθρώπων

Δευτέρα 14 Σεπτέμβρη

Μετά τον Κοκκινοπηλό υπάρχει η γνωστή ερημία: η ερημία του Ολύμπου. Ο Όλυμπος είναι ένας κόσμος. Ξετυλίγεται δίπλα σου, πάνω, κάτω, γύρω σου σε όλο του το μεγαλείο. Ποδηλατώ σιγά στους έρημους δασικούς δρόμους, μέσα στον διακριτικό κόσμο του βουνού, μέσα σ΄ όλα τα χρώματα του δάσους, από το πράσινο του έλατου και του ρόμπολου μέχρι το ξανθό του ξερού χόρτου στα λιβάδια.

Στις ράχες σταματώ στην άκρη του δρόμου. Παρατηρώ, ακούω, αφουγκράζομαι. Οι τεράστιες χαράδρες προσφέρουν μια μοναδική θέα. Το βαθυπράσινο του έλατου ξεθωριάζει στη μεγάλη απόσταση και με το φως του ήλιου οι απέναντι πλαγιές παίρνουν ένα σωρό αποχρώσεις. Ένα δροσερό αγέρι έρχεται μέσα από αυτό το στερέωμα, τόσο κορεσμένο με οξυγόνο που μια ανάσα κάθε λεπτό της ώρας σου είναι αρκετή.

Σταματώ για να παρατηρήσω ένα σκίουρο. Πίσω μου υπάρχει ένα λιβαδάκι απλωμένο στην πλαγιά, με μια θάλασσα χορτάρι που ανταποκρίνεται πιστά στις λεπτές κινήσεις της αύρας. Τα αγριόχορτα στην άκρη του δρόμου χορεύουν κι αυτά τον ίδιο χορό και με το ίδιο κίνητρο.

Αγναντεύεις το βουνό και ταξιδεύεις. Υποψιάζεσαι γιατί οι πρόγονοί σου διάλεξαν αυτό τον τεράστιο όγκο γης για κατοικία τόσων θεών. Μέσα από το πυκνό ολύμπιο δάσος, διακρίνω από ψηλά το υποψήφιο σπιτάκι του φίλου μου, στη μέση του ξέφωτου. Εκεί θα βρίσκομαι για μερικές μέρες.

Τετάρτη 16

Χτίζουμε. Οι πέτρες δουλεύονται μία-μία, σαν τις στιγμές του χρόνου.

Το Στεφάνι, ο Μύτικας δίπλα του, οι κορφές ορθώνονται γκρίζες, γυμνές μακριά πάνω από το Φλάμπουρο.

Λικνίζομαι ελαφρότατα στο ορεινό αγέρι, βουλιαγμένος στην αιώρα με ένα ενδιαφέρον βιβλίο στο χέρι. Έχω την τέλεια διάθεση για την πιο τέλεια τεμπελιά. Πέρα από τα σύνορα του χρόνου, κλείνω τα μάτια στη θαλπωρή του εφήμερου ήλιου. Τα αυτιά μου αναπαύονται ορθάνοιχτα, μέσα στη φυσικότερη σιωπή, στους λεπτούς ήχους του βουνού, σε μια απόλυτα ερωτική γαλήνη.

Δυτική Ελλάδα - Άνοιξη του ΄87
Κι άλλες Ελλάδες

Παρασκευή 24 Απριλίου

Πρωί πρωί βγαίνω από τη σκηνή μου. Πρώτη φορά βρίσκομαι στη Βόνιτσα. Ίσως είναι ο τόπος του κόκκινου ήλιου. Χθες απόλαυσα ένα κατακόκκινο ηλιοβασίλεμα της φωτιάς, σήμερα μια κόκκινη ανατολή.

Αρχίζω με μια πρωινή εισαγωγή ως το Άκτιο. Πόσο χαίρομαι τους ήσυχους αυτούς δρόμους.. Όσο αξιοπρόσεκτο είναι να δεις άδειο τον δρόμο μιας πόλης, άλλο τόσο είναι το να συναντηθείς σ΄ αυτούς τους δρόμους με ένα αυτοκίνητο. Μια άλλη Ελλάδα, άγνωστη, έξω από τις σαχλαμάρες των φανταχτερών περιοδικών και τις τουριστικές διαφημίσεις. Ασήμαντη κι απροσπέλαστη για τους πολλούς, εξαιρετική για τους λίγους.

Το φέρρυ με περνά στην Πρέβεζα. Την Πρέβεζα του Καρυωτάκη. Τίποτα ευτυχώς δεν μου τον θυμίζει – ποτέ δεν τον συμπαθούσα έτσι κι αλλιώς. Μετά από μια βόλτα στην πόλη, αρχίζει το ανιαρό κομμάτι μέχρι την Ηγουμενίτσα. Δρόμος τεράστιος, άδειος, ανηφόρες, κατηφόρες, ερημιά. Να η Ηγουμενίτσα επιτέλους, πάνω που άρχισα να πιστεύω ότι πάγωσε ο χρόνος. Ένα άλλο φέρρυ, και να η Κέρκυρα!

Κυριακή 26

Η μέρα αρχίζει από τον Άγιο Γόρδη με μια πολύ απότομη ανηφόρα. Τέτοια κλίση μεγάλη και παρατεταμένη δεν έχω ξανασυναντήσει. Ποιος εγκέφαλος χάραξε έτσι αυτόν τον δρόμο και γιατί! Απορώ πως ο στενός δρομάκος δεν έχει ακόμη κυλήσει να πέσει στη θάλασσα! Μόνο χάρη στην καλή μου φυσική κατάσταση, κατορθώνω να μην κατεβώ από τη σέλλα. Αλλά για κάποιους άλλους δεν ισχύει το ίδιο! Τον έναν μετά τον άλλον, προσπερνώ ένα πολυάριθμο γκρουπ Άγγλων ποδηλατών που σέρνουν καταϊδρωμένοι με απελπισία τα ποδήλατά τους στον ανήφορο με τα χέρια. (Η Κέρκυρα εκδικείται σήμερα τους Άγγλους για την κατοχή της από τον τουρισμό τους!)

Ανεβαίνω στο πανόραμα του Πέλεκα. Βρίσκω την ευκαιρία να τεντωθώ για λίγο σ΄ έναν βράχο. Μαζεύω Pistacia για μια καλή σαλάτα. Όπως θα διαπιστώσω όμως δεν είναι νόστιμα στο νησί αυτό και γι΄ αυτό εδώ δεν τα τρώνε, δεν τα ξέρουν καν. Ένας από τους αναρίθμητους γραφικούς δρομάκους της Κέρκυρας με οδηγεί στην Παλαιοκαστρίτσα. Μια βουτιά στην πράσινη και καθαρή θάλασσα είναι ό,τι πρέπει.

Δευτέρα 27

Περνώ από την πόλη, και συνεχίζω για τον Παντοκράτορα. Μέχρι τον Σπαρτύλα, ο δρόμος ανεβαίνει με συνεχείς ελιγμούς, κάτω από ελιές. Πολύ γραφική η ανηφόρα. Ένας υπέροχος δρομάκος που ελίσσεται ανάμεσα από τα δέντρα, σύρριζα στους κορμούς των ελαιόδεντρων.

Να και ο Στρινύλας. Ησυχία. Κόσμος ελάχιστος. Μια νέα γυναίκα κεντάει στο κεφαλόσκαλο. Αρχίζει ο χωματόδρομος. Ορεινός χώρος. Ξασπρισμένα βράχια κι ανάμεσά τους απλώνονται σποραδικά μικρότατα λιβαδάκια γεμάτα αγριολούλουδα, πολύχρωμες σπιθαμές οριζόντιας γης. Ένα τοπίο που σε πείθει αμέσως να σταματήσεις να σκέφτεσαι και να αρχίσεις να χαίρεσαι. Στα δεξιά μου κοντά σε ένα εκκλησάκι, βόσκουν μια χούφτα πρόβατα.

Ποδηλατώ αργά και ευτυχισμένος. (Νοιώθω κάτι σαν σπρώξιμο στο ποδήλατό μου, κάποια πέτρα θα χτύπησα.) Αυτοσυγκεντρώνεσαι στη δύναμη γιατί ο δρόμος είναι ανώμαλος, με πέτρες, και χαίρεσαι που υπάρχουν τα ποδήλατα σ΄ αυτόν τον κόσμο. (Νοιώθω πάλι το ίδιο σπρώξιμο.) Σε τέτοιους χώρους είναι που χαλαρώνω τόσο, ώστε η σωματική προσπάθεια, η σωματική κούραση με ξεκουράζει. Με ξεκουράζει αφάνταστα! Και τρίτο σπρώξιμο. Τι συμβαίνει; Κοιτώ πίσω μου και αντικρίζω το κωμικότερο θέαμα του κόσμου. Ένα κριάρι τα ΄χει βάλει με την πισινή μου ρόδα! Κουτουλάει και οπισθοχωρεί και ξαναεπιτίθεται με έναν ξεκαρδιστικά ανόητο τρόπο! Σκάω στα γέλια... συμπαθώ το ζώο, συμπαθώ όμως και το ποδήλατό μου! Φίλε μου, με συγχωρείς που σε διώχνω...

Συνεχίζω με τα πόδια. Η κορυφή είναι κοντά. Σκαρφαλώνω σε κάτι ξασπρισμένα αλλόκοτα και χιλιοτρυπημένα βράχια, με άπειρα σχήματα. Ψηλά είναι τοποθετημένος ένας πανύψηλος πυλώνας με κεραία, με τεράστιο ύψος. Στα ιερότερα σημεία της γης, στις κορυφές, βάζουν τα τεχνολογικά τους μιάσματα, με τις ακτινοβολίες που κανείς δεν ξέρει τι προκαλούν (κάποιοι ξέρουν αλλά δεν θέλουν οι άλλοι να μάθουν).

Σαν εκκλησία μοιάζει ο χώρος. Ένας παππούλης σκάβει επίμονα, λες και σκάβει το λάκκο του. Από το σημείο αυτό της γης, η θέα προς όλα τα σημεία του ορίζοντα είναι μοναδική. Το μάτι χάνεται στην αχλή. Έρχονται σε μια στιγμή ένα ζευγάρι Άγγλων και κοιτούν γύρω χαμένα. Αμέτοχοι στο τοπίο, ήρθαν στο Γκρις για να περάσουν καλά και μετάνιωσαν που ανέβηκαν σ΄ αυτή την ερημιά.

Στην πλατεία του Στρινύλα, η στιγμή είναι τόσο υπέροχη, που δεν αντέχω στον πειρασμό να ξαπλώσω σε ένα πεζούλι στη σκιά ενός δέντρου κι αμέσως με παίρνει ένας υπνάκος. Μετά το χωριό, βλέπω δυο κυράδες, που με έναν κουβά σηκώνουν με κόπο νερό μέσα από ένα ξεροπήγαδο, βάζουν το νερό μέσα σε ένα ποτιστήρι και ποτίζουν με το σταγονόμετρο μερικές αράδες από κάτι καχεκτικά σκόρδα και κρεμμύδια. Τους βοηθώ στο σήκωμα του κουβά. Και αρχίζουν να λένε... Φέτος έχει πολλή ξηρασία, το κακό γίνεται κάθε χρόνο, τα τελευταία χρόνια το κλίμα πάει κόντρα, όλα πάνε κόντρα, όλα πάνε στραβά, ο κόσμος φεύγει από το χωριό, ο κόσμος συνέχεια αρρωσταίνει, οι παππούδες μας δεν αρρωσταίνανε τόσο συχνά, τι γίνεται σήμερα απορεί, πληθαίνουν τα φάρμακα αλλά η υγεία πάει στο χειρότερο, κάποτε δούλευε ο κόσμος σα σκυλιά όλη τη μέρα και ήταν μια χαρά, σήμερα έχουν όλα τα καλά και αρρωσταίνουν, σκαρτεύουν τα πράγματα, τι να πεις... Ρωτάνε από πού είμαι, οι Έλληνες όλοι ίδιοι είναι, αυτό να το ξαναπείς. Από 1 μέχρι 6 Αυγούστου έχει μεγάλο πανηγύρι στο χωριό και τον Παντοκράτορα, αξίζει λέει τότε να έρθω. Όταν φεύγω, με φιλεύουν με μερικά από τα λιγοστά τους σκόρδα. Απλοί άνθρωποι...

Στην κατηφόρα, κάτω από τις ελιές, έρχεται και η στιγμή της γρήγορης οδήγησης, το ποδήλατο έχει όλες τις στιγμές του. Μέσα στον Σπαρτύλα λίγο έλειψε να πέσω πάνω σε κάτι γυναίκες που κλείνουν το δρόμο αμέριμνα. Αθόρυβο είναι το ποδήλατο, δεν το άκουσαν, δεν είδαν, το ατύχημα δεν έγινε, αλλά το ευτύχημα είναι που με νομίζουν για ξένο, και η παρά λίγο παθούσα λέει δυνατά και επιδεικτικά κάτι για να προκαλέσει το γέλιο στον περίγυρο, χωρίς να υποψιάζεται στο ελάχιστο ότι εγώ μπορεί να καταλαβαίνω. Έτσι απολαμβάνω έναν αυθεντικό ήχο, ένα γνήσιο δείγμα από την ντόπια προφορά: «απάνω μου θα ΄ρθεις μάτια μου;» Χα χα, αυτό που άκουσαν θα το θυμούνται κι αυτές...

Στο αποψινό μου γεύμα πρόσθεσα μερικά σκόρδα.

Τετάρτη 29

Παίρνω το δρόμο για την Παλαιοκαστρίτσα. Ο δρόμος ανεβαίνει με χαριτωμένους ελιγμούς σ΄ ένα δάσος από ελαιόδεντρα. Τι ομορφιά! Αυτοί οι χώροι, οι τόποι, τα τοπία, μόνο με το που υπάρχουν προσφέρουν την υπέρτατη υπηρεσία να υπάρχουν.

Ένας μεσόκοπος χωρικός κάθεται στο πεζούλι του δρόμου και πουλάει αμύγδαλα. Έχει όρεξη για κουβέντα. Δεν έλεγε να είμαι Έλληνας, Έλληνα με ποδήλατο δεν έχει ξαναδεί. Όλο λέει και λέει. Με την παραμικρή αφορμή μπορείς να τον κάνεις να μιλήσει για ο,τιδήποτε. Για τη ζωή στο νησί, για τον τουρισμό. Παίρνει φόρα... κι όποιον πάρει ο χάρος. Αυτουνού οι τουρίστες που τού κάνουν ιδιαίτερη εντύπωση είναι... οι Αγγλίδες και οι Ιταλίδες. Αλλά τις βαρέθηκε κι αυτές... λέει για τον σεξουαλικό εκφυλισμό, το τι γίνεται εδώ το καλοκαίρι από «όλα» τα φύλα...

Μετά από τον Βίστωνα, συναντώ ένα μικρό οροπέδιο. Βλέπω από μακριά ένα γέρικο ζευγάρι που καλλιεργεί ένα μικρό κτήμα με έναν κήπο. Αφήνω τη φαντασία μου να καλπάσει στο παρελθόν, βλέπω αυτό τον παππού. Σκυμμένος με τον ίδιο τρόπο, κάνει μια ζωή την ίδια κίνηση, σηκώνει την τσάπα του και την κατεβάζει στο ίδιο χώμα, σ΄ αυτά τα ίδια τετραγωνικά μέτρα γης. Ποιος ξέρει πόσες γενιές πίσω, στο ίδιο «άχθος αρούρης». Παράδοξος όρος: το ονοματίζουμε αυτό «άχθος», αλλά μόνο άχθος δεν είναι. Γύρω η άνοιξη οργιάζει. Απόλαυση να μιλάς με απλούς ανθρώπους. Όσο μεγάλη ηλικία προδίδει η φυσιογνωμία τους, τόση ευκινησία και ζωντάνια έχει το λιγνό τους κορμί. Τόσο φως έχουν αυτά τα μάτια όταν σε κοιτάνε. «Το καλοκαίρι να΄ ρθεις εδώ, είναι παράδεισος...», λένε. Γύρω η άνοιξη οργιάζει.

Ξεκινώ να φύγω. Δυο ζευγάρια ροζιασμένα χέρια βάζουν βιαστικά στο σακκίδιο του ποδηλάτου μου μερικές αγκινάρες. Αδύνατο να αντισταθείς.

Κάπου στο βάθος, υπάρχει ένα «Αγγελόκαστρο». Κρύβω το ποδήλατο μου στον ελαιώνα και συνεχίζω με τα πόδια. Ανθρώπινη παρουσία δεν υπάρχει, ψυχή καμιά. Περιφέρομαι μόνος στο αναπάντεχο πέτρινο σκηνικό, πάνω από τα κύματα. Ο χώρος θυμίζει άλλον χρόνο, ο νους δεν ξέρει κατά πού να κάνει. Μια ακόμα αναπάντεχη γωνιά για τον ταξιδιώτη. Σκεπασμένη από έναν καταγάλανο ουρανό και με τη δική της ξεχασμένη ιστορία. Μια τρύπα χάσκει στο έδαφος, ήταν για να αναπνέουν οι φυλακισμένοι ίσως που κατέβαιναν στα έγκατα και ανέβαιναν με σκοινί, ίσως να ήταν πηγάδι, ίσως και τα δυο μαζί. Οι επάλξεις έχασαν τους πολεμιστές τους, έμειναν μόνες. Αυτές έμειναν εδώ παράμερα θυμητάρια της ανήλεης ιστορίας των ανθρώπων, αυτοί άφησαν τις ερημιές. Καλοθρονιάστηκαν μέσα στα γραφεία με όλες τις ανέσεις του σύγχρονου πολιτισμού και συνεχίζουν να γράφουν αλλιώς την ιστορία - σκοτώνουν όχι με τα χέρια αλλά με αποφάσεις. Να γράψεις ιστορία είναι σχετικά εύκολο, να διαβάσεις την ιστορία είναι το επίμαχο. Παρόλο που η ανθρώπινη ιστορία διαβάζεται με μελάνι αλλά γράφεται με αίμα. Όμως η ιστορία διαβάζεται καλύτερα εκεί που γράφεται. Οι άψυχες πέτρες φέρνουν στο νου την Ενετοκρατία σ΄ αυτόν τον τόπο. Πόσοι πέθαναν σ΄ αυτά τα μπουντρούμια; Αλλά έτσι είναι ο άνθρωπος. Ακόμα και τους χώρους του θανάτου τούς κάνει αξιοθέατα.

Πέμπτη 30

Σήμερα αφήνω το νησί. Μετά από μια μεγάλη και γρήγορη διαδρομή, γνωστή στο μεγαλύτερο κομμάτι της, φτάνω το απόγευμα στη Λευκάδα. Είμαι κατασκηνωμένος σε ένα κτήμα με ελιές και πορτοκαλιές. Από μια διπλανή στάνη, ακούω τα πρόβατα να βελάζουν όλα μαζί με έναν αστείο τρόπο. Για το βραδυνό μου, έχω και λίγες αγκινάρες. Λίγες αγκινάρες και πολλές μνήμες. Μνήμες από ένα μέρος μακρινό. Μακρινό αλλά και τόσο κοντινό.

Παρασκευή 1 Μάη

Πρωτομαγιά σήμερα. Θα πλέξω ένα μικρό στεφάνι με αγριολούλουδα, θα το στηρίξω στο τιμόνι μου.

Μετά τη Βόνιτσα, κατευθύνομαι για το νότο. Καινούργια μέρη, με το δικό τους χαρακτήρα. Βουκολικά μέρη, μ΄ ελάχιστο πληθυσμό κι ένα μεγάλο άδειο δρόμο χωρίς κίνηση. Για χιλιόμετρα και χιλιόμετρα ποδηλατώ και ποδηλατώ, χωρίς κανένα ανθρωπογενές αξιοθέατο να αλλοιώνει σημαντικά αυτό τον άγριο χώρο. Τέτοιες στιγμές σε απορροφούν από μόνες τους.

Βρίσκω ένα ιδανικό μέρος για κατασκήνωση, με πράσινο γρασίδι, κάτω από ένα συμπαθητικό δεντράκι. Ένα λάστιχο τρέχει κάπου κοντά φρέσκο νερό πηγής. Έρχεται ένα κοπάδι. Τα πρόβατα τριγυρίζουν τη σκηνή μου και γεμίζουν τον κόσμο με τα κουδούνια τους. Ο βοσκός είναι ένας ήρεμος άνθρωπος του βουνού. Μαθαίνω μερικά ενδιαφέροντα πράγματα για το μέρος αυτό. Πίσω ορθώνονται τα βράχια του Σέρεκα. Μπροστά μου ξεχωρίζει η μορφή της Λευκάδας, μέσα σε μια θαμπάδα και με τον ήλιο να βυθίζεται μέσα της.

Εκεί που πηγαίνεις εκεί και βρίσκεσαι, είπε ένας σοφός της μακρυνής ανατολής. Εκεί μακριά στη δύση, πέρα στο βάθος, αριστερά της Λευκάδας αχνοφαίνεται η Ιθάκη. Ίσως ένα τέτοιο ήσυχο απόγευμα να έφτασε εκεί ένας άλλος Οδυσσέας.

Το αληθινό ταξίδι εκπληρώνει πραγματικά τον προ-ορισμό του, όταν ο προορισμός του ταξιδιού σού αποκαλύπτεται στο ταξίδι. Εγώ πάντως βρίσκομαι ακόμα στον πηγαιμό. Και εύχομαι να είναι μακρύς ο δρόμος.

Και τι δρόμος! Στην ατμόσφαιρα υπάρχει μια θαυμάσια δροσιά. Πρωτομαγιά σήμερα.